Die Duitse Demokratiese Republiek (Duits: Deutsche Demokratische Republik, [ˈdɔʏtʃə demoˈkʁaːtɪʃə ʁepuˈbliːk], ) het as 'n sosialistiese Duitse "Arbeiders- en Boerestaat" tussen 7 Oktober 1949 en 2 Oktober 1990 op die grondgebied van die voormalige Sowjetbesettingsone in Oos-Duitsland en die Sowjetsektor van Berlyn (of Oos-Berlyn) bestaan.
| Leuse: Proletarier aller Länder, vereinigt Euch! (Duits vir: "Werkers van die wêreld, verenig!") | |
| Volkslied: Auferstanden aus Ruinen (Duits vir: "Herrys uit die ruïnes") | |
| Hoofstad | Oos-Berlyn 52°31′N 13°23′O / 52.517°N 13.383°OKoördinate: 52°31′N 13°23′O / 52.517°N 13.383°O |
| Taal/Tale | Duits en Sorbies |
| Regering | Republiek |
| President | |
| - 1949–1960 | Wilhelm Pieck |
| Voorsitter van die Staatsraad | |
| - 1960–1973 | Walter Ulbricht |
| - 1973–1976 | Willi Stoph |
| - 1976–1989 | Erich Honecker |
| - 1989 | Egon Krenz |
| - 1989–1990 | Manfred Gerlach |
| President van die Volkskammer | |
| - 1949–1969 | Johannes Dieckmann |
| - 1969–1976 | Gerald Götting |
| - 1976–1989 | Horst Sindermann |
| - 1989–1990 | Günther Maleuda |
| Wetgewer | Parlement |
| Historiese tydperk | Koue Oorlog |
| - Tweede Wêreldoorlog | 1939–1945 |
| - Grondwet goedgekeur | 7 Oktober 1949 |
| - Volksopstand | 17 Junie 1953 |
| - Berlynse krisis | 4 Junie 1961 |
| - Toetreding tot die Verenigde Nasies | 18 September 1973 |
| - Vredevolle rewolusie | 13 Oktober 1989 |
| - Val van die Berlynse Muur | 9 November 1989 |
| - Duitse hereniging | 3 Oktober 1990 |
| Oppervlakte | |
| - 1950 | 108 333 km2 41 828 sq mi |
| Bevolking | |
| - 1950 skatting | 18 388 000 |
| Digtheid | 169,7 /km² 439,6 /sq mi |
| - 1970 skatting | 17 068 000 |
| Digtheid | 157,6 /km² 408,1 /sq mi |
| - 1990 skatting | 16 111 000 |
| Digtheid | 148,7 /km² 385,2 /sq mi |
| Geldeenheid | Oos-Duitse mark (1949–1990), amptelik genoem:
|
Die staat, wat vyf maande na die stigting van die Westerse Bondsrepubliek Duitsland amptelik uitgeroep is, is steeds deur die Sosialistiese Eenheidsparty van Duitsland (SED), 'n samesmelting van die voormalige Kommunistiese en Sosiaal-Demokratiese Partye van Duitsland, oorheers en het in politieke en ekonomiese opsig steeds 'n deel van die Oosblok gevorm.
Die sentraalgeleide ekonomie van die DDR het nie daarin geslaag om dieselfde hoë lewenstandaard soos in Wes-Duitsland te skep nie, alhoewel die land as die welvarendste in die Oosblok beskou is. Om die groot stroom vlugtelinge, wat in die vyftiger- en vroeë sestigerjare 'n nuwe heenkome in Wes-Duitsland gesoek het, te beperk, het die SED-regering 'n bewaakte grenslyn met Wes-Duitsland opgerig. Dit het ook die berugte Berlynse muur ingesluit.
Desondanks was die dekade tussen 1961 en 1971 gekenmerk deur 'n euforiese fase. Sowjet-Russiese prestasies soos die eerste mensgemaakte satelliet Spoetnik en die eerste ruimtevlug van 'n kosmonout het algaande die oortuiging laat ontstaan dat die sosialistiese eksperiment suksesvol sou wees. In 1961 het die Sowjet-bewind amptelik besluit om 'n kommunistiese samelewing te verwesenlik. Ook in die DDR het bewindhebbers vol optimisme die utopiese droom van ongekende ekonomiese en wetenskaplike vooruitgang begin droom. Om jongmense en kulturele en tegnologiese elites se guns en politieke steun te wen, is hervormings begin en politieke kompromisse aangegaan. Filmkuns, musiek, literatuur het begin opbloei danksy nuwe vryhede. Die optimistiese gees of Aufbruch nach Utopia het in 1968 skielik tot stilstand gekom met die militêre en politieke inmenging in Praag se politieke "lente" van hervormings.
Die uitgebreide welvaartstelsel, wat 'n werksgeleentheid vir iedereen, bekostigbare behuising en lae pryse vir stapelvoedsel voorsien het, het die DDR net soos die oliekrisis in die sewentiger- en die globaliseringstendense van die tagtigerjare geleidelik in 'n ernstige ekonomiese krisis gedompel. Die handhawing van 'n relatief hoë lewensstandaard en skuldbetaling aan buitelandse krediteure moes – om politieke redes – voorkeur geniet bo die benodigde beleggings en modernisering van nywerhede.
Die demokratisering van die Sowjetunie in die tyd van die glasnost- en perestroika-beleid het uiteindelik ook die politieke en militêre magsbasis van die SED-heerskappy verbreek, en die DDR-bewind het sy wettigheid verloor. Binne enkele maande het staat en party in 'n ongekende politieke grondverskuiwing begin verbrokkel. Ná massabetogings laat in 1989 is nog in die volgende jaar die eerste demokratiese verkiesing gehou. In die somer van daardie jaar is die Wes-Duitse geldstelsel ingevoer wat die Mark der DDR (Mark van die DDR) vervang het.
Op 3 Oktober 1990 het die vyf nuwe deelstate van die DDR (Mecklenburg-Voorpommere, Brandenburg, Sakse-Anhalt, Sakse en Thüringen) met die Bondsrepubliek Duitsland (waarna vroeër dikwels ook as Wes-Duitsland verwys is) verenig.
Geografie
Die voormalige staatsgebied van die DDR het die huidige Duitse deelstate Mecklenburg-Voorpommere, Brandenburg, Sakse, Sakse-Anhalt en Thuringen asook die munisipaliteit Neuhaus in Nedersakse behels. Die Grondwet van die DDR het Berlyn (feitlik net Oos-Berlyn) as hoofstad van die land bepaal – 'n skending van die Geallieerde ooreenkoms tydens die Jalta-konferensie waarvolgens Berlyn in vier sektore verdeel was wat nie deel uitgemaak het van enige besettingsone nie, ook nie gedeeltelik nie. Die westelike Geallieerdes het hierdie oortreding de facto geduld. Die problematiek in verband met die status van Berlyn staan ook as Berlyn-kwessie bekend.
Die DDR is in die noorde deur die Oossee begrens (insluitende 'n seegrens met Denemarke), in die ooste deur Pole met die Oder-Neißeriviere-grenslyn en in die suide deur Tsjeggo-Slowakye. In die weste het die DDR aan die Bondsrepubliek Duitsland met die deelstate Sleeswyk-Holstein, Nedersakse, Hesse en Beiere gegrens. Berlyn was as 'n enklawe ingesluit in die staatsgebied van die DDR. Die mees noordelike punt was Gell-Ort noordwes van Kaap Arkona op die eiland Rügen, terwyl die mees suidelike punt naby die grenspos Schönberg in die munisipaliteit Bad Brambach (Vogtland) geleë was.
Die noorde en hartland van die DDR het deel uitgemaak van die Noord-Duitse Laagvlakte. Kenmerkende landskapsvorme van die gebied is morenelandskappe, wat tydens die koue periodes van die Ystydperk gevorm is, en 'n groot aantal mere op die Mecklenburgse Mereplato. Suid daarvan het heuwellandskappe tot in die groot bekkens van Leipzig en Thuringen gestrek.
Die suide is deur berglandskappe oorheers (met bergreekse soos die Harz, Thüringse Woud, Rhön, Ertsgebergte, Elbesandsteengebergte, Saksiese Switserland, Lausitzer Bergland en Zittause Gebergte). Die hoogste bergpieke was die Fichtelberg met 'n hoogte van 1 214 meter bo seevlak, die Brocken (1 142 meter) en die Groot Beerberg (983 meter). Die grootste meer was die Müritzmeer op die Mecklenburgse Mereplato. Ander beduidende mere het die Schwerinse Meer en die Malchinse Meer ingesluit.
Die belangrikste riviere, wat deur die DDR se staatsgebied gevloei het, is die Elbe, Saale, Oder, Havel, Mulde, Lausitzer Neiße, Spree, Ilm, Peene, Unstrut, Warnow, Werra en Wit Elster. Die grootste eilande in die Oossee naas Rügen was Usedom, Poel, Hiddensee en die skiereiland Fischland-Darß-Zingst.
Geskiedenis
Die Sowjet-besettingsone
Net soos in ander Oos-Europese, wat deur Sowjettroepe beset was, het Moskou ook in sy Oos-Duitse besettingsone vinnig begin om die politieke, ekonomiese en maatskaplike strukture volgens die Sowjet-voorbeeld om te vorm. In Pole en Oos-Duitsland het die Sowjettroepe klein groepe van emigrante saamgebring wat nou bande met die Sowjet-owerhede gehandhaaf het.
Aanvanklik het die Sowjet-bewind voorgegee dat hulle die ontwikkeling van 'n onafhanklike Duitse sosialisme sou steun, en ten spyte van 'n aantal gruweldade tydens die Sowjet-verowering van die Duitse ooste was baie Duitsers bereid om 'n versoening met die Sowjette aan te gaan en met hul administrasie saam te werk. Moskou se strategie was om in die Oos-Europese satellietstate eers 'n blok van demokratiese partye toe te laat. Die samewerking tussen Sosiaaldemokrate en Kommuniste, wat gedurende die weerstand teen die Nazi-bewind begin is, is ná die oorlog voortgesit, en die Sowjet-administrasie het hom in 1945 nog teen 'n versmelting van die Sosiaal-Demokratiese (SPD) en Kommunistiese Party van Duitsland (KPD) uitgespreek.
Die Sowjet-administrasie was die eerste geallieerde owerheid wat vrye vakbonde en "anti-fascistiese" partye in sy besettingsone weer toegelaat het, terwyl die westelike geallieerdes gehuiwer het om hierdie voorbeeld te volg. Vir 'n kort tydperk het Berlyn tot die sentrum van die politieke lewe in Duitsland ontwikkel. Maar in 1946 was dit duidelik dat die Kommunistiese infiltrasie van Sosiaal-Demokratiese organisasies nie suksesvol sou wees nie. Die Sowjet-administrasie het met die stigting van die Sosialistiese Eenheidsparty van Duitsland (SED) die versmelting van die SPD en KPD afgedwing. Net in Berlyn het meer as 80 persent van die SPD-partylede hulle in 'n referendum op 31 Maart 1946 teen die versmelting uitgespreek. Dit was nou duidelik dat die Sowjetunie nie langer bereid sou wees om die hereniging van Duitsland te steun nie as hy sy politieke doelwitte vir die hele Duitsland nie sou kon bereik nie.
Die landhervorming van die jaar 1945 was reeds 'n stap in die rigting van 'n Sowjet-gebaseerde model vir Oos-Duitsland. Onder die voorwendsel van "denazifisering" en "demokratisering" is met 47 persent byna die helfte van alle grondbesit in die Sowjet-besettingsone onteien (in vergelyking met slegs tien persent in die Britse en drie persent in die Amerikaanse sone). Die groot historiese landgoede is in Oos-Duitsland tot staatsbeheerde kollektiewe of klein privaat boerderye omgeskep. Nogtans het sowat sewentig persent van die meer as 200 000 nuwe kleinboere nie eers oor 'n woning of stalle beskik nie, terwyl op die eienaars van middelgroot boerderye druk uitgeoefen is om by die staatsbeheerde kollektiewe boerderye aan te sluit.
Dieselfde beleid is op die nywerheid- en handelsektor asook ambagte toegepas. Ná 'n gemanipuleerde referendum in die deelstaat Sakse is duisende ondernemings, wat sestig persent van die industriële produksie verteenwoordig het, onteien en of tot Sowjet-aandelemaatskappye (Duits: Sowjetische Aktiengesellschaften, SAG, tot in 1952) of tot staatsbeheerde ondernemings (Duits: Volkseigene Betriebe, VEB) omgeskep. Tussen 1945 en 1953 moes die gebied van die Sowjet-besettingsone daarnaas herstelbetalings ter waarde van 66 miljard mark (16,5 miljard VSA-$) aan die Sowjetunie maak.
Stigting van die DDR
Die monument in die vroeëre konsentrasiekamp Buchenwald, waar aangehoudenes in April 1945 hul selfbevryding bewerkstellig het, versinnebeeld die Duitse Demokratiese Republiek se anti-fascistiese stigtingsmite
Op die gebied van die Sowjet-besettingsone is die Sosialistiese Eenheidsparty van Duitsland (SED) tot 'n tipiese kaderparty volgens die model van die Sowjetunie se Kommunistiese Party omgevorm, ander politieke partye en organisasies is "gelykgeskakel", en die amptelike vakbond FDGB het net 'n kontrolerende funksie ten opsigte van produksieplanne en arbeidsnorme vervul. By die verkiesings van die 3de Volkskongres in Mei 1949 het kandidate op gemeenskaplike lyste verskyn wat deur die SED oorheers is. Die afgevaardigdes het die Volksraad se ontwerp vir 'n nuwe grondwet goedgekeur.
In Mei 1949 het die Volksraad – in reaksie op die stigting van die Bondsrepubliek Duitsland (BRD) in die drie geallieerde besettingsones van Wes-Duitsland in dieselfde maand – die Duitse Demokratiese Republiek met Wilhelm Pieck (1876–1960) as staatspresident en Otto Grotewohl (1894–1964) as eerste minister geproklameer. Die Sowjetse militêre bewind van Oos-Duitsland het begin om administratiewe bevoegdhede aan die nuwe regering oor te dra.
Die nuwe grondwet, wat baie ooreenkomste met die Grondwet van Weimar getoon het, het voorsiening vir die beskerming van mense- en grondregte gemaak, wat ook die reg op arbeid, ontspanning en welsyn ingesluit het, maar burgers tegelykertyd ook verplig tot dienslewering aan nuwe Sosialistiese verworwenhede soos volksbesit en die sentraal beheerde ekonomie. "Ophitsing tot boikotte" (Duits: Boykotthetze) is volgens artikel 6 van die grondwet gekriminaliseer. Aangesien die doelstelling van hierdie grondwetlike bepaling nie verder gespesifiseer is nie, kon enige kritiek teenoor die heersende stelsel en sy politieke liggame kragtens hierdie artikel gestraf word. Die grondwet het daarnaas – opvallend genoeg en in teenstelling met die Grondwet van Weimar – geen voorsiening gemaak vir die skeiding van magte, 'n grondwetlike hof of onafhanklike regters nie. Die SED, die administrasie en staatsinstellings is volgens die beginsel van "demokratiese sentralisme" georganiseer.
In 1960 is ook die funksies van die staatspresident deur die Staatsraad (Duits: Staatsrat) oorgeneem wat gemagtig was om wette sonder goedkeuring van die nasionale parlement ("Volkskammer") af te kondig. Die organe van die SED (Sentraalkomitee, Politburo en Sekretariaat) het oor absolute gesag beskik en alle politieke prosesse oorheers. Walter Ulbricht (1893–1973), een van die stigters van die Kommunistiese Party van Duitsland (KPD) en 'n voorstander van 'n beleid wat nou aan die Sowjet-partylyn georiënteer was, het 'n groot magskonsentrasie in sy hande bewerkstellig. Die sogenaamde Gruppe Ulbricht, 'n groep van Kommunistiese funksionarisse onder leiding van Ulbricht, het 'n beslissende invloed op die politieke en maatskaplike ontwikkeling van die DDR uitgeoefen.
Die ekonomiese situasie was as gevolg van oorlogskade en herstelbetalings aan die Sowjetunie baie moeilik. Meer as 1 000 nywerhede, waaronder hoogs ontwikkelde optiese bedrywe, is volledig na die Sowjetunie verskeep. Die vervoerstelsel was gemik op verbindings met die Wes-Duitse nywerheidsgebiede, en by die heropbou van die land kon Oos-Berlyn nie voordeel trek uit die Verenigde State se ekonomiese Marshall-plan. Nogtans het in die 1950's die normalisering van die ekonomiese lewe begin, en geleidelik was ná die ontberings van die laat veertigerjare meer verbruiksgoedere in staatsbeheerde winkels beskikbaar.
Opbou van 'n sosialistiese stelsel
DDR Museum: Motorrad, Berlyn
Reeds vanaf die vroeë 1950's was die binnelandse beleid deur 'n toenemende militarisering van die openbare lewe en die onderdrukking van die politieke opposisie deur middel van 'n grootskaalse geheimediens-apparaat gekenmerk. Die berugte Ministerium für Staatssicherheit ("Departement van Staatsveiligheid") is in 1950 gestig, terwyl die Kasernierte Volkspolizei, 'n militêre vleuel van die polisiediens Deutsche Volkspolizei ("Volkspolisie"), in 1952 as voorloper van die latere DDR-weermag Nationale Volksarmee in die lewe geroep is. Die SED het daarnaas ook oor halfmilitêre organisasies (Kampftruppen) in fabrieke en die sogenaamde Gesellschaft für Sport und Technik (GST) beskik.
Die oorspronklike Volkskongres is onder leiding van die SED omgebou tot die Nasionale Front, 'n samesluiting van alle politieke partye wat oor plaaslike takke in ondernemings en woonhuise beskik het. Die organisasie was onder meer belas met die opstel van kandidatelyste vir verkiesings van regters en afgevaardigdes, politieke voorligting, die "Stryd vir Vrede en Duitse Eenheid", en die infiltrasie van KPD-agente en propagandamateriaal na Wes-Duitsland.
Die SED se IIde Partykonferensie, wat in 1952 gehou is, het die formele besluit geneem om met die opbou van 'n sosialistiese stelsel te begin. Die administratiewe struktuur is verander, en die vyf oorspronklike deelstate is in veertien administratiewe distrikte opgesplits. Om 'n einde aan die voortgesette onwettige emigrasie na Wes-Duitsland te maak, is die westelike grenslyn met drade, versperrings, wagtorings en mynvelde versterk.
Ná die Sowjetleier Josef Stalin se afsterwe in 1953 het die DDR-bewind 'n nuwe beleid ("Neuer Kurs") afgekondig waarvolgens die ekonomiese lewensomstandighede van die bevolking meer aandag sou geniet. Die verhoging van verpligte arbeidsnorme het in Junie van dieselfde jaar tot protesaksies in Oos-Berlyn gelei wat vinnig oor die hele land versprei het en uiteindelik deur Sowjettroepe onderdruk is. 'n Groot aantal betogers is in hegtenis geneem en sommige standregtelik doodgeskiet, terwyl baie ander na Wes-Duitsland gevlug het.
Ekonomiese ontwikkeling tot in 1966
Die eerste vyfjaarplan van die jaar 1951 het die klemtoon op die opbou van swaar nywerhede gelê, en in 1952 het die tweede fase van gedwonge kollektivering van die landbousektor begin. Staatsbeheerde Landboukundige Produksie-koöperasies (Duits: Landwirtschaftliche Produktionsgenossenschaften, LPG) het privaatboerderye geleidelik vervang. Die Sowjetkorporasie (Duits: Sowjetische Aktiengesellschaft, SAG) is in ondernemings in volksbesit (VEB) herorganiseer.
Die Sowjetunie het die nuwe ekonomiese beleid van 1953 goedgekeur en afstand van verdere herstelbetalings in verband met sy oorlogskade gedoen. Die DDR-ekonomie het toenemend begin herstel – arbeidsnorme is verlaag, die rantsoenering van tekstiele en skoene gestaak. Nogtans het die inflasiedruk weens die knellende tekort aan buitelandse valuta en verbruikersgoedere groot gebly, en die regering was genoodsaak om in 1957 'n tweede monetêre hervorming deur te voer.
Die vyfjaarplan van die periode 1956–1960 was gemik op die modernisering van ekonomie en matskappy deur middel van die "wetenskaplik-tegniese rewolusie". Met die suksesvolle lansering van die wêreld se eerste satelliet Spoetnik 1 deur Sowjet-wetenskaplikes in 1957 is 'n fase van maatskaplike en ekonomiese euforie ingelui wat deur die ekonomiese herstel nog versterk is. Die laaste voedselkaarte, waarmee basiese voedselprodukte gerantsoeneer is, is in Junie 1958 uitgereik. Nogtans was baie goedere moeilik verkrygbaar, en tot by die 1960's is sogenaamde klantelyste gevoer waarmee skaars produkte eers ná afloop van 'n bepaalde wagtyd gekoop kon word.
Die SED se Vde Partykongres in 1958 het die oorgang tot die "Voltooiing van die Sosialisme" afgekondig en die besluit geneem om tot by die jaar 1961 by Wes-Duitsland se lewensstandaard verby te steek. Die ekonomiese leuse van die dag was Überholen und einholen ("Verbysteek en inhaal") – binne drie jaar sou DDR-burgers se per capita-verbruik van basiese voedsel soos vleis en botter en hulle toerusting met koelkaste, wasmasjiene en televisietoestelle dié van Wes-Duitsers verbygesteek het. Ironies genoeg was Walter Ulbricht later vanweë die blywende ekonomiese agterstand genoodsaak om 'n nuwe leuse te gebruik – Überholen ohne einzuholen (dit wil sê by die Wes-Duitse ekonomie verbysteek sonder om dit in te haal). Nogtans is die rantsoenering van voedsel opgehef en alle Departemente van Produksie, wat die vervaardiging van verbruikers- en ander goedere beheer het, ontbind.
Met die Sewejaarplan, wat in 1958 afgekondig is, is die nasionalisering van ondernemings en vanaf 1960 ook die kollektivering van die landbousektor geforseer. Veral welvarende boere het meestal geweier om vrywillig by die staatsbeheerde kollektiewe boerderye aan te sluit aangesien hierdie stap gewoonlik met 'n verlaging van hul lewenstandaard verbonde was. Die veldtog van 1960 was deur grootskaalse intimidering gekenmerk, en alle administratiewe distrikte het binne enkele maande die "voltooiing" van die kollektivering vermeld.
Die VIde Partykongres in 1963 het voorsiening gemaak vir 'n nuwe ekonomiese stelsel van beplanning en beheer waarvolgens nasionale ondernemings winste kon maak en wat sodoende aansporings vir hoër produktiwiteit gebied het. In 1965 is 'n handelsooreenkoms met die Sowjetunie gesluit, waarop een jaar later soortgelyke ooreenkomste met ander Oosbloklande asook Italië en Oostenryk gevolg het.
Afgrensing teen Wes-Duitsland
Die afgrensing teen Wes-Duitsland en pogings om internasionale erkenning te kry was in die 1960's en 1970's bo-aan die DDR-regering se agendalys. Op 20 Februarie 1967 is die wet oor DDR-burgerskap aangeneem en ooreenkomste met Pole (13 Maart) en die Tsjeggo-Slowaakse Sosialistiese Republiek (17 Maart) gesluit wat die DDR se vriendskaplike betrekkinge met dié twee lande bekragtig het.
In 1968 is 'n nuwe grondwet deur middel van 'n volkstemming bevestig, en in dieselfde jaar het DDR-troepe aan die Warskouverdrag-lidlande se militêre intervensie teen die hervorminggesinde Tsjeggo-Slowaakse regering deelgeneem. Een jaar later het die eerste state buite die Oosblok – waaronder Irak en Kambodja – begin om die DDR amptelik te erken, en tot 1973 het Oos-Berlyn diplomatieke betrekkinge met die meeste lande gesluit.
Toe Walter Ulbricht op 3 Mei 1971 as staats- en partyleier deur Willi Stoph (Voorsitter van die Staatsraad) en Erich Honecker (Eerste Sekretaris van die SED se Sentrale Komite, vanaf 1973 as opvolger van Stoph ook Voorsitter van die Staatsraad) vervang is, het baie mense op 'n liberalisering van die binnelandse beleid gehoop. Nogtans het Honecker met die nasionalisering van die meeste oorblywende ondernemings in privaatbesit voortgegaan.
Die meeste veranderinge het op die terrein van buitelandse betrekkinge plaasgevind. Op 1 Januarie 1972 is die grense met Pole en Tsjeggo-Slowakye geopen, en op 21 Junie 1973 is 'n ooreenkoms met Wes-Duitsland aangegaan waarmee wedersydse betrekkinge gereël en uitgebou is. Ten opsigte van die sogenaamde "Duitse kwessie" het die twee Duitse regerings uiteenlopende standpunte gehuldig. Terwyl die DDR-regering daarop aangedring het dat die Bondsrepubliek van Duitsland die soewereiniteit en aparte burgerskap van die DDR moes erken, het die Wes-Duitse regering steeds die eenheid van die Duitse nasie en die besondere karakter van die wedersydse betrekkinge beklemtoon. In 'n reaksie hierop het die DDR-regering met die grondwetwysiging van Oktober 1974 alle verwysings na 'n "Duitse nasie" uit die teks geskrap. Die IXde Partykongres in Mei 1976 het die uitbou van betrekkinge met Wes-Duitsland op die basis van volkeregtelike afgrensing bekragtig.
Stabilisering
Honecker se binnelandse beleid was volgens 'n besluit van die SED-partyleiding veral daarop gemik om die "eenheid van die ekonomiese en sosiale beleid" (Einheit der Wirtschafts- und Sozialpolitik) te bewerkstellig. Die hoofdoelwit was om die bevolking se algemene tevredenheid en sodoende ook die arbeidsproduktiwiteit deur 'n geforseerde groei van die lewenstandaard en koopkrag te verhoog. Een van die beleid se belangrikste projekte was 'n ambisieuse bouprogram waarmee die regering die groot woningsnood tot en met 1990 effektief wou bestry. In die tydperk tot 1980 is tussen 700 000 en 800 000 nuwe gerieflike woonstelle gebou of gemoderniseer, en in 1990 het die aantal nuwe woonstelle – wat oorwegend met voorgefabriseerde modules opgerig is – volgens amptelike statistieke die 3-miljoenkerf oorskry. Latere statistieke het egter bewys dat hierdie syfers by verre oordrewe was en die aantal nuwe woonstelle minder as twee miljoen beloop het.
'n Verdere doelwit was die invoer van Westerse nywerheidsinstallasies en produksieaanlegte vir die vervaardiging van uitvoer- en verbruikersgoedere. Hierdie beleggings is met lenings van Westerse banke gefinansieer wat volgens amptelike planne vanaf die laat 1970's met uitvoerinkomste gedelg sou word. Aangesien met hierdie beleid vir die eerste keer in die geskiedenis groot buitelandse skuldlaste in die weste opgehoop is, word hierdie periode deur sommige navorsers as die begin van die DDR se ekonomiese agteruitgang beskou.
Die inheemse bruinkoolvoorrade is as die land se hoofsaaklike energiebron ontgin en vir verwarmingsdoeleindes en kragopwekking gebruik. Ru-olie, wat uit die Sowjetunie ingevoer is, is vanweë sy hoë wêreldmarkprys as te kosbaar geag. So is die besluit geneem om dit eerder plaaslik te veredel en as 'n bron van buitelandse valuta na westerse lande uit te voer. 'n Kouegolf in die winter van 1978/79 het egter getoon hoe kwesbaar die land as gevolg van sy eensydige bruinkoolgebaseerde energiebeleid al was: Die dagmynbouaktiwiteite moes twee weke lank gestaak word, en weens gebrek aan voorrade het die hele ekonomie tot stilstand gekom.
Op kulturele gebied het die DDR-bewind 'n meer verdraagsame houding teenoor kunstenaars en intellektueles begin inneem om sodoende die kloof tussen bevolking en partyleiding te oorbrug. In 1976 is hierdie beleid skielik gewysig: Die bewind het die DDR-protessanger Wolf Biermann se DDR-burgerskap tydens 'n Wes-Duitse konsertreis teruggetrek. Die besluit het die aanleiding tot 'n aantal protesaksies deur bekende DDR-kunstenaars gegee – 'n ongekende gebeurtenis vir die Oos-Duitse bewind. Talle kunstenaars is daarna gedwing om na Wes-Duitsland te emigreer, ander is in hegtenis geneem. Die geskil het in 1979 'n nuwe hoogtepunt bereik toe 'n aantal bekende outeurs hul lidmaatskap van die amptelike DDR-skrywersvereniging verloor het.
Die ekonomiese krisis van die 1980's
Vanweë die hoë koste, wat aan die wapenwedloop teen die Verenigde State verbonde was, het die Sowjetunie vanaf 1981 toenemend ekonomiese moeilikhede in die gesig gestaar. Die land was onder meer genoodsaak om die prys vir sy ru-olie te verhoog en tegelykertyd sy uitvoere na die DDR van 19 tot 17 miljoen ton jaarliks te verminder. Die DDR het sy vernaamste bron van buitelandse valuta skielik kwytgeraak. In 1982 was die land vir die eerste keer nie meer in staat om sy lenings te delg en die rente daarop te betaal nie, terwyl dit ook by westerse lande nie meer oor genoegsame kredietwaardigheid beskik het nie.
Ná onderhandelinge met die Wes-Duitse regering – waarin die eerste minister van die deelstaat Beiere, Franz Josef Strauß, 'n belangrike rol gespeel het – het die Bondsrepubliek Duitsland vir twee nuwe lenings ter waarde van twee miljard Deutsche Mark gewaarborg. In ruil hiervoor het die DDR outomatiese wapens langs die grens met Wes-Duitsland verwyder en minder strenge toegangsvereistes vir Wes-Duitse besoekers afgekondig.
In die laat tagtigerjare het die ekonomiese verval van die land duidelik sigbaar geword – herstelwerk en nuwe beleggings ten opsigte van sy nywerheidsinstallasies en produksieaanlegte was nie meer bekostigbaar nie. Terwyl die staat sy grootskaalse behuisings- en ander sosiale programme moes befonds, was die koste vir die modernisering van nywerhede onder meer as gevolg van westerse handelsbeperkings ten opsigte van mikroelektronika en ander nuwe tegnologieë baie hoog. In 1989 was die ekonomiese situasie reeds dramaties, en dit was duidelik dat die ekonomie sonder Wes-Duitse ondersteuning uiteindelik in duie sou stort.
Verwerping van Gorbatsjef se hervormingsbeleid
Die Sowjet-leier Michail Gorbatsjef, wat in 1985 aan bewind gekom het, het die agteruitgang van die Sosialistiese stelsel met sy hervormingsbeleid van glasnost ("openheid") en perestrojka ("herstrukturering") probeer teenwerk. In 1988 het hy met sy herroeping van die Bresjnef-doktrine die pad geopen vir 'n onafhanklike en demokratiese ontwikkeling van alle Oosbloklande.
Die DDR-bewind het hierdie hervormingsbeleid verwerp en hom van die Sowjetunie gedistansieer. Gorbatsjef se kritiese uitlatings oor sy ampsvoorgangers is in Oos-Duitse koerante nie gepubliseer nie, en 'n aantal tydskrifte, koerante en anti-Stalinistiese rolprente uit die Sowjetunie is in die DDR selfs verbied. In 1988 het Erich Honecker sy afkeur vir die hervormingsbeleid van Gorbatsjef amptelik verklaar.
Emigrasie
Baie DDR-burgers het gevoel dat die land geen toekoms meer vir hulle kon bied nie, en reeds in 1984 het die stroom emigrante wat hulle in Wes-Duitsland gevestig het gestyg tot 40 900. Baie voornemende emigrante het na die Wes-Duitse ambassades in Praag en Oos-Berlyn gevlug om die uitreiking van emigrasie-permitte af te dwing. Nadat die DDR-owerhede permitte aan hulle toegesê het, het die vlugtelinge die ambassades weer ontruim.
Op 2 Mei 1989 het Hongarye begin om sy grensversterkings langs die grens met Oostenryk te verwyder. Honderde Oos-Duitse burgers het nou probeer om oor hierdie grens na die weste te vlug, terwyl baie ander in die Wes-Duitse ambassades in Boedapest, Praag, Warskou en Oos-Berlyn aansoek om Wes-Duitse paspoorte gedoen het. In Augustus en September is die ambassades weens die oorgrote aantal aansoekers gesluit. Die vlugtelinge in Wes-Duitse ambassades is met spesiale treine na Wes-Duitsland vervoer, en toe hulle deur die DDR gery het, het talle mense probeer om nog op die treine te spring. In Dresden se hoofstasie het gewelddadige konfrontasies tussen betogers en polisiemanne plaasgevind.
Gedurende die "Pan-Europese Piekniek" op 19 Augustus 1989 in die Hongaarse stad Sopron het 'n groot aantal Oos-Duitse burgers na Oostenryk gevlug, terwyl die Wes-Duitse deelstaat Beiere in Augustus begin het om die eerste kampe vir vlugtelinge te voltooi. In September 1989 het die Hongaarse owerhede sowat 30 000 Oos-Duitse burgers toegelaat om die grens na Oostenryk oor te steek.
Politieke omwenteling
Sedert 4 September 1989 het daar in Leipzig elke Maandag massabetogings plaasgevind, en ook die feesvierings ter geleentheid van die veertigste verjaardag van die Duitse Demokratiese Republiek op 7 Oktober is in die hele land deur protesaksies oorskadu. Op 9 Oktober het 70 000 mense aan die betoging in Leipzig deelgeneem en vir die eerste keer die leuse Wir sind das Volk ("Ons is die volk") gebruik.
Op 18 Oktober 1989 het Erich Honecker as staats- en partyleier bedank en is deur Erich Krenz opgevolg. Die grootste massabetoging ooit in die geskiedenis van die land met 'n halfmiljoen deelnemers, wat op 4 November 1989 op die Berlynse Alexanderplein plaasgevind het, is deur die DDR-televisie uitgesaai – as die eerste wettige betoging wat onafhanklik van die heersende bewind georganiseer is. Die opposisie het in die herfs van 1989 'n aantal bewegings en partye gestig, waarvan die Neue Forum die belangrikste was, en die leidende rol van die SED bevraagteken. Hulle het demokratiese hervormings en vrye verkiesings geëis.
Die SED het in die herfs van 1989 reeds in 'n toestand van verval verkeer. Terwyl die ledetal teen die begin van die jaar nog sowat 2,3 miljoen beloop het, het vanaf Oktober 1989 steeds meer lede en kandidate uit die party bedank. Binne vier maande het die party meer as 900 000 lede verloor. Regering en Politburo het op 7 November 1989 bedank, en op 9 November het die regering bekend gemaak dat alle burgers sonder enige voorwaardes aansoek om permitte vir reise na die buiteland kon doen. Duisende mense het by die grensposte vergader, en grenssoldate het sonder enige bevel die grenshekke geopen. Miljoene burgers het op die volgende dag 'n besoek aan Wes-Berlyn en ander stede oorkant die grens afgelê.
Vroeg in Desember 1989 het die SED alle verwysings in die grondwet na sy leidende rol in die staat laat skrap, Egon Krenz het bedank. 'n Polisie-ondersoek rakende die rol van Erich Honecker en ander belangrike SED-funksionarisse is ingestel, terwyl onderhandelinge met opposisie-groepe begin het. Die SED het sy naam op 17 Desember 1989 gewysig na "SED/PDS" ("Party van die Demokratiese Sosialisme") en op 4 Februarie 1990 na "PDS". Die advokaat Gregor Gysi is as nuwe voorsitter verkies.
Duitse hereniging
Ná die val van die Berlynse Muur en veral sedert Januarie 1990 het mense tydens die massabetogings die hereniging van die twee Duitse state begin eis; hul nuwe leuse was Wir sind ein Volk ("Ons is een volk"). Op 15 Januarie 1990 het betogers die hoofkwartier van die geheimediens MfS in Berlyn gestorm. In Februarie 1990 het die Wes-Duitse bondskanselier Helmut Kohl, Michail Gorbatsjef en Hans Modrow (voorsitter van die DDR-Ministerraad) onderhandelinge oor die Duitse hereniging begin.
Op 18 Maart 1990 het die Allianz für Deutschland die eerste vrye verkiesing gewen; Lothar de Maizière is op 12 April 1990 as nuwe eerste minister ingehuldig. Op 1 Julie 1990 het die monetêre, ekonomiese en sosiale unie tussen die BRD en DDR in werking getree. Op 31 Augustus 1990 het verteenwoordigers van die twee Duitse state die ooreenkoms oor die Duitse hereniging onderteken wat op 20 September ook deur die Volkskammer goedgekeur is. In die sogenaamde "Twee-plus-vier-onderhandelinge" het die vier geallieerde moondhede die ooreenkoms op 12 September goedgekeur. Op 3 Oktober 1990 het die Duitse Demokratiese Republiek formeel by die Bondsrepubliek Duitsland aangesluit; Duitsland was na veertig jaar weer verenig.
Bevolking
Inwoners
Ná die einde van die Tweede Wêreldoorlog het die bevolking van die Sowjet-besettingsone nog naastenby 19 miljoen beloop. Hierdie getal het in die volgende dekades voortdurend afgeneem tot 16,4 miljoen in 1989. Dié merkwaardige negatiewe bevolkingsgroei het van die DDR 'n uitsondering onder nywerheidslande gemaak. Die hoofredes vir hierdie ontwikkeling was
- Die emigrasie van talle bewoners na die weste, veral die Bondsrepubliek Duitsland, tot in die jaar 1961, toe die Berlynse Muur opgerig is, is deur politieke en ekonomiese redes (soos byvoorbeeld die hoër lewenstandaard in Wes-Duitsland) gemotiveer. 'n Kleiner aantal mense het ook ná 1961 uit die DDR gevlug. Ander burgers is om politieke redes gedwing om na die weste te emigreer (en het sodoende hul DDR-burgerskap kwytgeraak) of het toestemming gekry om die land wettig te verlaat. Veral afgetrede inwoners was vry om na Wes-Duitsland te verhuis.
- Met die invoering van mondelinge voorbehoedmiddels en die wettiging van aborsies het die geboortesyfers net soos in ander ontwikkelde lande duidelik afgeneem, en danksy gesinsbeplanning het die meeste egpare slegs een tot twee kinders gehad.
Inwoners en beroepsmense in die DDR in miljoene:
|
|
Verstedeliking en industrialisering van die platteland
Die omvang van verstedelikingstendense is in die DDR – in vergelyking met Wes-Duitsland – deur 'n doelgerigte beleid van territoriale beplanning (Territorialplanung) verminder. Kernpunt van die beleid, wat vanaf die 1950's in landelike gebiede met swak ontwikkelde infrastruktuur toegepas is, was die oprigting van industriële en landboukundige steunpunte. Hier is infrastruktuurgeriewe beskikbaar gestel wat die verskille tussen stedelike en plattelandse streke stapsgewys verminder het.
Interessant genoeg het industrialiserings- en verstedelikingsprosesse binne die bestaande landelike strukture plaasgevind. So het ná die grondhervorming en die onteiening van grootgrondbesitters verwerkingsaanlegte, silotorings, industriële aanlegte vir vleisproduksie, moderne werkswinkels vir die onderhoud van landboumasjiene en -voertuie en herstelwerk, gedesentraliseerde kragsentrales vir verwarmingsdoeleindes en wetenskaplike toetsaanlegte ontstaan. Medewerkers en familielede van landboukundige produksiekoöperasies is in nuut opgerigte woonstelblokke gehuisves, terwyl skole, crèches, winkels vir 'n verskeidenheid verbruikersgoedere, sale en geboue vir kulturele doeleindes en gemeenskaplike praktyke van geneeshere en mediese spesialiste ontstaan het. Die idee was om die bewoners van die platteland kultureel en materieel gelyk te stel aan stadsbewoners.
Taal
Die DDR het deel uitgemaak van die Duitse taalgebied. In sommige streke van die administratiewe distrikte Dresden en Cottbus is Sorbies as 'n minderheidstaal erken.
In die 1950's en vroeë 1960's was daar veral in Wes-Duitsland vrese dat die deling van Duitsland ook tot die ontwikkeling van twee onafhanklike tale sou kon lei. Hierdie taalkundige kwessie is egter meestal vanuit 'n Westers-ideologiese standpunt bekyk en was gewoonlik oordrewe: 98 persent van die woordeskat in Wes- en Oos-Duitsland was identies, die res het die uiteenlopende politieke en maatskaplike ontwikkeling in die twee Duitse state weerspieël – in die weste is 'n relatief groot aantal uitdrukkings uit Engels oorgeneem, terwyl in die DDR 'n beperkte aantal Russiese leenwoorde ingeburger is, waarvan die meeste as geleerde terme uit Latyn en Grieks ontleen is, soos byvoorbeeld Traktorist (trekkerbestuurder), Kombinat ('n groep van staatsbeheerde ondernemings waarin navorsing, ontwikkeling, vervaardiging en bemarking van 'n spesifieke nywerheidsektor in 'n gesamentlike maatskappy verenig was) en Diversant (onlusstoker).
Nog belangriker was neologismes wat volgens die Sowjet-voorbeeld gevorm is, soos Abenduniversität ('n universiteit met na-uurse onderwys), Personenkult (oordrewe verering van politieke leiersfigure) en Selbststudium (selfstudie), en terme wat in ooreenstemming met die kommunistiese ideologie 'n nuwe, meer spesifieke betekenis gekry het, soos parteilich (volgens die besluite of riglyne van die party, in ooreenstemming met Marxisties-Leninistiese leerstellings) of Opportunismus (verraad aan die klasgebonde belange van die proletariaat, dikwels regse afwykings). Soms is twee verskillende uitdrukkings in Wes- en Oos-Duitsland gebruik: Astronaut – Kosmonaut, Team – Kollektiv ("span"), Brathähnchen – Broiler (braaihoender), Supermarkt – Kaufhalle, Wochenendhaus – Datsche ("naweekhuis").
Tot by die politieke omwenteling in 1989/1990 het skole in die DDR Russies as eerste (en verpligte) vreemde taal en Engels, die tweede vreemde taal, as keusevak aangebied. Alternatiewe tale, wat fakultatief geleer kon word, het Frans en – in enkele gevalle – ook Spaans ingesluit. Die laasgenoemde vak het die klemtoon op die kultuur van Kuba gelê. Vier skole het daarnaas Tsjeggies as taalvak aangebied, terwyl Latyn ná die 1960's net in enkele sogenaamde Erweiterte Oberschulen (EOS) – hoërskole wat leerlinge vir 'n tersiêre opleiding voorberei het – deur jaarliks sowat 2 000 skoliere gekies is. Naas Oud-Grieks het enkele skole ook bykomende taalvakke aangebied. Kennis van 'n tweede vreemde taal was 'n toelatingsvereiste vir universiteitstudie.
Godsdiens
In die DDR het verskillende religieuse gemeenskappe bestaan, waarvan Christelike kerke – veral die agt Evangelies-Lutherse landskerke, wat in 1969 tot die Bond van Evangeliese Kerke in die DDR verenig het, en in 'n mindere mate ook die Rooms-Katolieke Kerk en vrye kerke – die belangrikstes was.
Die DDR het die historiese kerngebied van die Lutherse Reformasie en die Pruisies-Protestantse tradisie behels. Nog in 1950 was sowat 85 persent van die DDR-burgers lede van die Evangelies-Lutherse en sowat tien persent lede van die Rooms-Katolieke Kerk. Tot in 1989 het die aantal kerklede drasties afgeneem, en slegs 25 persent was nog lidmate van Protestantse kerke, naas vyf persent Rooms-Katolieke. Die persentasie ongebonde burgers het van sowat ses persent in 1949 tot omstreeks 70 persent in 1989 toegeneem.
Naas Christelike het ook 'n aantal Joodse gemeentes bestaan, net soos enkele Boeddhistiese, Hindoe- en Moslem-groeperings wat almal eers in die 1980's gevorm het. Religieuse groeperings was die enigste wettige organisasies wat onafhanklik van die staat bestaan het.
Die grondwet van die DDR het geloofsvryheid as beginsel erken, en aan hierdie reg is formeel ook gevolg gegee. Nogtans het die owerhede steeds seker gemaak dat die invloed van kerkgemeenskappe veral op jongmense beperk gebly het. Die staat het veral in die 1950's 'n duidelik anti-kerklike beleid gevolg waarvolgens die sogenaamde Jong Gemeentes (Junge Gemeinden) in 1953 selfs as kriminele verenigings beskou is. Kerklidmate is dikwels benadeel en nie tot universiteite of loopbane in die staatsdiens toegelaat nie.
As gevolg van hierdie beleid het die aantal religieus gebonde inwoners skerp gedaal. Die kerk het desondanks steeds 'n maatskaplike faktor gebly – as die enigste groot instelling wat onafhanklik van die staat bestaan en oor landswye organisasie- en kommunikasiestrukture beskik het waarvan opposisioneles gebruik kon maak. Literatuur, wat anders nie of moeilik verkry kon word, is meer of min vrylik versprei oor kerklike kanale. So kon die Evangelies-Lutherse Kerk 'n belangrike rol by die vredesbeweging en in 1989/1990 ook by die vreedsame politieke omwenteling speel. Selfs ongebonde mense het dikwels in kerke vergader om politieke byeenkomste by te woon.
Kerkleiers was nogtans genoodsaak om moeilike keuses te maak. Nadat die invloed van kerke op die breër samelewing reeds in die 1950's deur politieke druk beperk is en staatsliggame daarin geslaag het om interne konflikte aan te hits, het kerkleiers 'n meer pragmatiese beleid teenoor die staat begin volg. Moontlike konflikte is vermy. Veral jonger lede, wat hulle in aktiewe opposisie teen die staat bevind het, het daardie soort beleid as aanpassing en onderwerping aan die heersende bewind beskou.
Vrydenkers onder die Kerk se predikante en medewerkers het omgesien na hierdie jongmense wat deur die staat as buitestanders beskou is. Hierdie opposiebeweging binne die Kerk, wat krities gestaan het teen kerkleiers se beleid van aanpassing, het voor die Evangelischer Kirchentag van 1987 in Berlyn, die amptelike vergadering van ampsdraers en lidmate, homself begin organiseer as Kirche von Unten (KvU).
LGBT
In die tyd van die Republiek van Weimar (tussen 1919 en 1933) was vroulike lewensmaats deel van 'n nuwe sosiale en kulturele lewenswerklikheid in Duitsland se groot metropole, terwyl die Kommunistiese Party van Duitsland (KPD) aanvanklik op die wettiging van homoseksuele verhoudings aangedring – solank as die Sowjetunie dieselfde beleid gevolg het. Vooroordele het nogtans ook in kommunistiese kringe bestaan.. Aantygings van homoseksualiteit is desondanks ook deur KPD-lede gemaak om politieke en maatskaplike druk op iemand uit te oefen. Die Nasionaalsosialistiese diktatuur het 'n einde gemaak aan alle vorme van lesbiese kultuur, en ná die Tweede Wêreldoorlog was die ideale vrouebeeld in sowel Oos- asook Wes-Duitsland dié van 'n getroude moeder. Dreigende diskriminering, vernederings en beledigings het daartoe gelei dat lesbiese vroue voorkeur gegee het aan 'n strategie van lewe in veilige verborgenheid.
Ook gay mans was 'n minderheid wat uit die openbare lewe verban is. Enige vorm van georganiseerde groepslewe was, net soos die publikasie van gay tydskrifte, verbode. Homoseksualiteit is, net soos in die Sowjetunie, as emosionele of sielkundige versteuring beskou, of as 'n oorblyfsel van kapitalistiese dekadensie. Die amptelike ideologie het die lewenslange, monogame en reproduktiewe huwelik as norm en ideaal beskou. Hierdie norm het die Oos-Duitse beleid ten opsigte van seksualiteit bepaal net soos die seksuele onderrig in skole. Een van die standaardwerke vir seksuele onderrig het gewaarsku teen beledigings van homoseksueles, maar leerders terselfdertyd aangeraai om nie vriendskap met hulle te sluit of met hulle saam te kuier nie. Woonstelle, wat volgens die staatsbehuisingsprogram gebou of bestuur is, is eweneens per voorkeur aan egpare verhuur – 'n beleid wat min ruimte gelaat het vir alternatiewe lewensbeplanning. In die DDR-samelewing was daar dus geen plek vir enige vorm van openlik gay-wees nie. Seksuele aantrekking tot dieselfde geslag en enige sigbare leefstyl wat daaruit sou voortspruit, is as bedreiging vir die sosialistiese moraal en die sedelike gevoelens van die werkersklas beskou.
Homoseksualiteit het in die DDR derhalwe dekades lank tot die privaat sfeer beperk gebly. Enige vorm van georganiseerde optrede was ongewens en is deur die staatsveiligheidsdiens dopgehou. Eers vanaf die 1980's het onafhanklike opposisiegroepe onder die beskerming van die Evangelies-Lutherse Kerk begin vorm. Naas omgewingsake, die vredes- en vrouebeweging kon kleiner groepe LGBT-aktiviste hier 'n debat voer. Die noue bande, wat gay mans en lesbiese vroue met Wes-Berlyners onderhou het, het in die laaste jare van die DDR se bestaan die laaste groot konflikpotensiaal bevat.
Homoseksuele verhoudings is oorspronklik in albei Duitse state onwettig verklaar deur § 175 van die strafwetboek – 'n paragraaf wat van 1872 gedateer het. Die DDR-regstelsel het ná die oorlog teruggekeer tot die ietwat meer gematigde paragraaf van die Republiek van Weimar. Ná 1957 is verhoudings tussen mans nouliks as onwettig beskou en oortreders selde gevonnis. In 1968 is die berugte § 175 heeltemal geskrap. Die minimum-ouderdom vir geslagsomgang tussen twee mans was nogtans ietwat hoër as dié vir heteroseksuele pare. Hierdie laaste onderskeiding tussen hetero- en homoseksuele burgers is in 1988 deur die laaste Volkskammer-parlement laat vaar en volle gelyke burgerregte aan almal toegeken.
In Wes-Duitsland is alle Nasionaalsosialistiese wette tot 1969 bybehou. In die Wes-Duitse samelewing se repressiewe atmosfeer is hierdie diskriminering deur beweerde Christelike waardes asook die noodsaaklikheid van 'n "gesonde en natuurlike lewensorde in die volk" amptelik geregverdig. Seksuele handelinge tussen mans, wat jonger as 21 was, is nog tot in die 1990's as onwettig verklaar en oortreders volgens § 175 gevonnis. § 175 is eers met die hereniging van Duitsland en die harmonisering en aanpassing van die twee Duitse regstelsels uit die strafwetboek geskrap.
Politiek
Die Duitse Demokratiese Republiek was 'n sosialistiese volksrepubliek, en sy politieke en administratiewe strukture is volgens die beginsels van die demokratiese sentralisme ontwikkel. Die amptelike instellings het slegs formeel politieke gesag uitgeoefen, terwyl in die praktyk alle belangrike besluite deur die leierskap van die eenheidsparty SED geneem is. Instellings soos die Volkskammer (die parlement van die DDR), die Ministerrat ('n orgaan van die parlement wat as regering gefungeer het) en die Staatsrat ('n kollektiewe raad en eweneens orgaan van die parlement wat ná die afsterwe van die eerste en enigste president van die DDR, Wilhelm Pieck, ingestel is en waarvan die voorsitter as staatshoof gefungeer het) het tot en met die politieke omwenteling van 1989 slegs hulle toestemming aan die besluite verleen wat vooraf deur die SED-leierskap geneem is.
Die Volkskammer as die nasionale parlement het oor 500 setels beskik wat volgens 'n vaste formule verdeel is: SED 127 setels, massa-organisasies 165 setels (FDGB 68, DFD 35, FDJ 40, Kulturbund 22), CDU, DBD, LDPD en NDPD 52 setels elk. Ondanks die geallieerde statuut van Berlyn het die 66 Oos-Berlynse afgevaardigdes in die tagtigerjare volle stemreg gekry en is regstreeks verkies – die DDR en die Sowjetunie het aangevoer dat Oos-Berlyn lankal Oos-Duitse grondgebied sou wees en geallieerde wette derhalwe nog net op Wes-Berlyn toegepas kon word.
In teenstelling met die demokratiese beginsels van die grondwet van die DDR het die eenheidslys van kandidate, wat deur die Nasionale Front saamgestel is, as grondslag vir nasionale verkiesings gedien. Die SED, wat as oorheersende party opgetree en alle besluite oor die politieke, ekonomiese, kulturele en maatskaplike ontwikkeling van die land geneem het, het by sy besluitnemings steeds ook die politieke leierskap van die Sowjetunie geraadpleeg.
Die nuwe grondwet van 1968, wat in 'n referendum deur kiesers goedgekeur is, het die oorheersende rol van die SED as staatsparty bevestig. Artikel 1 van die grondwet het bepaal:
"Die Duitse Demokratiese Republiek is 'n sosialistiese staat van die arbeiders en boere. Dit is die politieke organisasie van die werkers in die stede en op die platteland onder die leierskap van die arbeidersklas en sy Marxisties-Leninistiese party."
Met die wysigings van 7 Oktober 1974 is alle verwysings na 'n toekomstige hereniging met die Bondsrepubliek Duitsland uit die DDR se grondwet verwyder.
Die politieke ontwikkeling van die DDR is sodoende in die algemeen deur die lede van die Politburo en die Sekretariaat van die Sentrale Komitee van die SED bepaal. Danksy die sentralistiese strukture op feitlik alle gebiede van die maatskaplike lewe (Nomenklatura), 'n hoogs ontwikkelde binnelandse geheimediens van die Ministerium für Staatssicherheit en sensuurmaatreëls vir die pers, radio en televisie, insluitende polisieoptrede teen aanhangers van enige opposisiebeweging, het die party vir homself 'n diktatoriese en sentralistiese magsbasis geskep wat eers na sowat veertig jaar in duie gestort het.
Die regstelsel van die DDR het nie aan die vereistes van 'n westelike regstaat voldoen nie. Advokate het nie as onafhanklikes opgetree nie, en hulle is ook nie toegelaat om amptelike dokumente te bestudeer nie. Net soos die regters het hulle in 'n regsaak slegs 'n samevattende verslag ontvang.
Die SED het die politisering en militarisering van die hele maatskappy bevorder. Die ideologie van die party was daarop gemik om die politieke en maatskaplike stelsel van die DDR af te grens van Westerse kapitalisme. Dit het gebruik gemaak van 'n stereotiepe vyandbeeld wat voortdurend in die media gepropageer is.
Op internasionale vlak was die DDR 'n lid van die Warskou-Verdragsorganisasie en die Raad vir Onderlinge Ekonomiese Bystand, COMECON. In 1973 het die land saam met die Bondsrepubliek Duitsland by die Verenigde Nasies aangesluit.
Ten opsigte van sy Afrikabeleid het die DDR steeds vasbeslote teen die rasseskeidingsbeleid van die Suid-Afrikaanse regerings voor 1994 opgetree.
Partye en massa-organisasies
Ongeag die kommunistiese ideaal was die Duitse Demokratiese Republiek ook volgens die amptelike definisie geen "klaslose samelewing" nie. Die DDR-staatsvolk het uit twee klasse, arbeiders en boere, asook diegene "lae van die samelewing van ander groepe" bestaan wat 'n politieke vennootskap met hulle gesluit het. Hierdie maatskaplike struktuur is in die Oos-Duitse veelpartystelsel weerspieël wat egter fundamenteel van westerse stelsels verskil het.
Die ekwivalent van die Kommunistiese Party in die Duitse Demokratiese Republiek was die Sosialistiese Eenheidsparty van Duitsland (Duits: Sozialistische Einheitspartei Deutschlands, SED), wat in 1946 in die Sowjetse besettingsone deur die samesmelting van die Kommunistiese Party van Duitsland (KPD) en die Sosiaal-Demokratiese Party van Duitsland (SPD) gevorm is. Dit was die oorheersende party in die DDR se Nasionale Front (Nationale Front), 'n verbond van politieke partye en massa-organisasies. Met die Duitse hereniging het die SED sy naam verander na Party van die Demokratiese Sosialisme (Partei des Demokratischen Sozialismus, PDS).
Die ander DDR-partye – waaronder die Christen-Demokratiese Unie van Duitsland (CDU), die Liberaal-Demokratiese Party van Duitsland (LDPD), die Nasionaal-Demokratiese Party van Duitsland (NDPD) en die Duitse Boereparty – het as blokpartye bestaan wat geen politieke selfstandigheid opgeëis het nie en bereid was om ten nouste met die SED en massa-organisasies saam te werk. Hul politieke rol in die Oos-Duitse samelewing was veral daarop gemik om die steun en samewerking van burgers, wat vanweë hulle sosiale herkoms of beroep nie by die rewolusionêre klas gereken kon word nie, by die opbou en ontwikkeling van 'n "sosialistiese staat van arbeiders en boere" in te win. Vir elke blokparty is duidelik gedefinieerde teikengroepe geïdentifiseer. Die blokpartye was volgens 'n vasgestelde kwota in die DDR-parlement, die Volkskammer, verteenwoordig. Lede van blokpartye het poste in regeringsorgane soos die Staats- en Ministerrrad beklee.
Die groot rol wat massa-organisasies soos die Vrye Duitse Jeug (Freie Deutsche Jugend, FDJ), Vrye Duitse Vakbond (Freier Deutscher Gewerkschaftsbund, FDGB), die Demokratiese Vrouebond van Duitsland (Demokratischer Frauenbund Deutschlands, DFB), die Duitse Gimnastiek- en Sportvereniging (Deutscher Turn- und Sportbund, DTSB), die Volkssolidariteit (Volkssolidarität, 'n organisasie wat hom vir die belange van bejaardes en bejaardesorg beywer het), die Genootskap vir Duits-Sowjetse Vriendskap (Gesellschaft für Deutsch-Sowjetische Freundschaft, DSF), die Genootskap vir Sport en Tegniek (Gesellschaft für Sport und Technik, GST) en die Kulturele Verbond (Kulturverbund) in die maatskaplike lewe gespeel het, was kenmerkend vir die politieke stelsel van die DDR.
Die FDJ, die FDGB en die Vrouebond was naas die politieke partye in die parlement van die DDR, die Volkskammer, verteenwordig.
Die Nasionale Front
Die Nasionale Front (NF) van die DDR is deur die SED gelyktydig met die stigting van die Duitse Demokratiese Republiek op 7 Oktober 1949 in die lewe geroep om as instrument vir die politieke integrasie en koördinasie van alle lae van die samelewing te dien. Naas die SED en die massa-organisasies DFD, FDJ, FDGB, die Kulturbund en die Vereinigung der gegenseitigen Bauernhilfe (Vereniging van die wedersydse Boerebystand, VdgB), asook baie klein organisasies soos verenigings vir blindes en swaksiendes, die vereniging van regsgeleerdes en ander is die Nasionale Front in die DDR gevorm deur die
- Christlich-Demokratische Union Deutschlands (Christelik-Demokratiese Unie van Duitsland, CDU), wat na die Duitse hereniging met die CDU van die Bondsrepubliek Duitsland saamgesmelt het
- Demokratische Bauernpartei Deutschlands (Demokratiese Boereparty van Duitsland, DBD), wat na die Duitse hereniging met die CDU an die Bondsrepubliek Duitsland saamgesmelt het
- Liberal-Demokratische Partei Deutschlands (Liberaal-Demokratiese Party van Duitsland, LDPD), wat na die Duitse hereniging met die Freie Demokratische Partei (Vrye Demokratiese Party) van die Bondsrepubliek Duitsland saamgesmelt het
- Nationaldemokratische Partei Deutschlands (Nasionaal-Demokratiese Party van Duitsland, NPD), wat na die Duitse hereniging met die Freie Demokratische Partei van die Bondsrepubliek Duitsland saamgesmelt het.
Die NF se bestuursorgane – die Nasionale Raad, die Sekretariaat en die Voorsittersraad – is deur die SED en sy poltieke agenda oorheers. Alle poste in die NF was ereampte. In die laaste jare van die DDR het die ledetal 405 000 beloop van wie 132 000 partyloses was.
Onderwys
Skoolstelsel
Die Volkskammer-parlement het op 25 Februarie 1965 die "Wetsontwerp oor die eenvormige sosialistiese onderwysstelsel" aanvaar waarvolgens onderwysers verplig is om kinders en jeugdiges volgens die kommunistiese ideale op te voed. Die model van 'n eenvormige skool, wat reeds gedurende die Weimar-Republiek as deel van 'n hervormde opvoedkunde ontwikkel is, het as basis vir die Oos-Duitse onderwysstelsel gedien. Hierin het die Politegniese hoërskool (Duits Polytechnische Oberschule, POS), wat grade 1 tot 10 ingesluit het, met sy fokus op natuurwetenskappe en tegniek sentraal gestaan. Onderwys in Marxisme-Lenininsme is in die konteks van die skoolvak Staatsbürgerkunde aangebied, Russies was reeds vanaf 1955 'n verpligte skoolvak.
Die POS-eksamen het toegang gebied tot 'n beroepsopleiding, voorgraadse studies by 'n vakskool of die uitgebreide onderwysprogram van die Erweiterte Oberschule (EOS) waar leerders die Oos-Duitse matriekeksamen kon aflê. Slegs tussen drie en tien persent van alle leerders is tot die EOS-skole toegelaat; skoolprestasies, politieke betroubaarheid en die beroep van die ouers het hierby 'n sentrale rol gespeel – kinders uit die werkersklas het voorkeur geniet.
Die sosialistiese skoolstelsel is deur 'n aantal vakskole vir tale, wiskunde, natuurwetenskappe, musiek en sport aangevul. Sportskole was gewild en het 'n groter aantal professionele atlete opgelei – naas die prestige wat sportpresteerders geniet het was ook talle voorregte en die kans om na die buiteland te kan reis 'n trekpleister vir leerders.
Die staat het 'n monopolie op die onderwys gehad en die hele onderwysstelsel op 'n eenvormige manier georganiseer. Die kurrikulums is net soos alle ideologiese aspekte deur die Departement van Volksonderwys (Ministerium für Volksbildung) vasgelê en deur die SED gekontrolleer. Tussen 1963 en 1989 het Margot Honecker as minister vir volksonderwys gefungeer. Die sowat 185 000 onderwysers was verplig om jongmense tot klasbewuste sosialiste op te voed wat lojaal teenoor die staatsgesag was.
Die enigste skool wat nie deur die staat bedryf is nie, was die Katholische Theresienschule in die Berlynse distrik Weißensee – 'n vrye Rooms-Katolieke gimnasium wat deur die aartsbisdom van Berlyn bestuur en volgens 'n geallieerde ooreenkoms beskerm is.
Verstandelik en liggaamlik gestremde kinders
Die openbare skoolstelsel het geen besondere voorsiening gemaak vir die akkommodasie van onderrigbare verstandelik of liggaamlik gestremde kinders nie. Dié leemte is grotendeels deur die kerkgebonde onderwysstelsel gevul wat hoofsaaklik deur die Evangelies-Lutherse Kerk onderhou is. Swaar gestremdes, wat nie sommer onderrig kon word nie, het gewoonlik geen opleiding ontvang nie en was op die versorging deur hul familie aangewese.
Ekonomie
Aangesien die DDR-ekonomie in 'n groot mate onafhanklik van die vrye wêreldmark ontwikkel het, is dit tot in die middel van die 1970's nouliks deur globale resessies geraak. Binne die Raad vir Wedersydse Ekonomiese Bystand (Engelse afkorting: COMECON) was die Duitse Demokratiese Republiek as 'n moderne nywerheidsland veral 'n verskaffer van gevorderde tegnologie en uitrustings, terwyl natuurlike hulpbronne soos ruolie en halfverwerkte goedere soos staal die belangrikste invoere uit ander Oosbloklande was. Die Sowjetunie het oor 'n lang tydperk ruolie teen laer pryse as dié op die wêreldmark aan die DDR verskaf, en terwyl Westerse ekonomieë deur die eerste oliekrisis van 1973 in 'n ernstige resessie gedompel is, het Oos-Duitse staatsondernemings groot wins met hul uitvoere van olieprodukte gemaak.
Die beduidende Oos-Duitse masjienboubedryf het reeds voor die stigting van die DDR bestaan en was hoofsaaklik in die suide in stede soos Leipzig, Karl-Marx-Stadt (tans Chemnitz) en Dresden gekonsentreer. Ander belangrike industriële sentra het Maagdenburg en Oos-Berlyn ingesluit, waarby die laasgenoemde ook 'n groot aantal ondernemings van die elektriese bedryf gehuisves het.
Met Thüringen het die DDR die tradisionele Duitse sentrum van die optiese en presisie-instrumentebedryf oorgeërf, waaronder vervaardigers van wêreldfaam soos Zeiss in Jena, wat ook die basis vir nuwe nywerheidsektore soos elektronika gevorm het. Die regering het die industriële ontwikkeling van die agrariese noorde en ooste van die land deur die bevordering en stigting van nywerhede soos skeepsbou in Rostock, olieraffinaderye en chemiese aanlegte in Schwedt en ystersmelterye en staalvervaardiging in Eisenhüttenstadt bevorder.
Alle beduidende nywerhede en ambagte is net soos die grootste deel van die landboubedryf genasionaliseer. Landboukundige koöperasies (Duits: Landwirtschaftliche Produktionsgenossenschaften, LPG) het dikwels oor meer as 500 en soms selfs meer as 5 000 hektaar landbougrond beskik en was in baie opsigte meer effektief as hul eweknieë in ander Oosbloklande.
Landbou
Die beheer oor boerderye het in 1945 sentraal in die beleid van die Sowjetunie se Militêre Administrasie in Duitsland gestaan, siende dat die voorsiening van voedsel een van die belangrikste take was. Nog voor die einde van die oorlog het Duitse kommuniste in ballingskap begin om die herstrukturering van die Duitse landbousektor volgens die Sowjet-voorbeeld te beplan sodat daar reeds in Mei en Junie 1945 eerste maatreëls in verband met grondhervorming ingestel is. Die konserwatiewe plattelandse bevolking was egter meestal gekant teen die onteiening van grootgrondbesitters omdat daar min sosiale geskille tussen hulle en kleinboere was. Die kommunistiese maghebbers het welvarende grondbesitters nogtans as "reaksionêr" en "vyandelik gesind teenoor die nuwe bedeling" beskou.
Die Oos-Duitse grondhervorming was uiteindelik 'n suiwer politieke besluit wat in 'n formele wet verskans is. Dié wet is aanvanklik op 7 112 groot boerderye met meer as 100 hektaar grond en 4 278 plase met minder as 100 hektaar toegepas en het geen voorsiening vir appèl teen omstrede onteienings gemaak. Onteiendes is binne enkele ure van hul plase verdryf, is slegs toegelaat om 'n klein aantal persoonlike besittings op 'n handkar saam te neem en moes hulle buite 'n omkring van tussen 30 en 40 kilometer van hulle plase hervestig. In 'n aantal gebiede is interneringskampe vir onteiendes ingerig.
Gedurende die VIIde Partyvergadering van die SED in 1967 en die 10de Boerekongres in 1968 het die SED vir 'n oorgang tot industriële produksiemetodes in die landbou gepleit om konsentrasie en spesialisering te bevorder. Vanaf die vroeë 1970's het landboukundige produksie-koöperasies (Landwirtschaftliche Produktionsgenossenschaften, kort LPG's) as groot boerderye van industriële omvang ontstaan, waarby die landbougrond per boerdery tot tussen 100 en 200 hektaar gegroei het. As gevolg van die beleid van spesialisering is sogenaamde "agrochemiese brigades" in die lewe geroep wat sentrale take soos bemesting en plantbeskerming behartig het. Hierdie take is uit die landboukundige produksie-koöperasies uitgeplaas en aan sogenaamde Agrochemiese Sentrums (Agrochemische Zentren, ACZ) oorgedra. Ook smidswinkels en ander tegniese instellings is in sogenaamde Kreisbetriebe für Landtechnik (KfL), hoogs gespesialiseerde werkswinkels, saamgevat.
Gedurende die DDR se bestaan kon die Oos-Duitse landbousektor in sowat 96 persent van die land se voedselbehoeftes voorsien.
Vervoer
Ná die Tweede Wêreldoorlog het die DDR met Oos-Berlyn die beduidendste knooppunt van die voor-oorlogse Duitse vervoerstelsel oorgeërf. Naas die groot skade, wat deur Geallieerde bomaanvalle en ander oorlogsgebeure berokken is, het die vervoerstelsel hoofsaaklik uit verbindings in wes-oostelike rigting bestaan, terwyl die besluit om nie verkeerspaaie en spoorlyne in Wes-Berlyn te gebruik ook sekere aanpassings soos die bou van nuwe paaie en spoorlyne rondom die ou Duitse hoofstad noodsaaklik gemaak het. Om Hamburg in Wes-Duitsland as uitvoerhawe te vervang is 'n nuwe diepseehawe in Rostock gebou. Alhoewel dit nie deur middel van waterweë met die nywerheidsentra in die suide verbind was nie, is spoorlyne en groot paaie in noord-suidelike rigting geleidelik opgeknap.
Natuurlike hulpbronne
Die Oos-Duitse kragopwekking was hoofsaaklik op die beduidendste inheemse fossielbrandstof gebaseer – bruinkool (ligniet) met 'n lae kalorifiese waarde wat deur dagmynbou teen relatief lae produksiekoste ontgin kon word. Die tradisionele mynbougebied was die vlaktes van Sakse tussen Halle en Leipzig, tog is later ook die gebied van Neder-Lausitz suid van Cottbus as 'n belangrike verskaffer van bruinkool ontwikkel.
Die vervoersektor en nywerhede was aangewese op ingevoerde ruolie, wat deur middel van pyplyne en tenkskepe uit die Sowjetunie ingevoer is. Die eerste kernkragsentrale is in 1966 in Rheinsberg naby Neuruppin in bedryf gestel. Twee verdere kernkragsentrales is in Greifswald en Stendal opgerig. Die laasgenoemde aanleg, wat tydens die politieke omwenteling in 1989 nog in aanbou was, is nooit in bedryf gestel nie.
Naas bruinkool was ook potas, wat suid van die Harz-bergreeks ontgin is, 'n belangrike inheemse natuurlike hulpbron wat via die seehawe van Wismar ook uitgevoer is.
Wismut AG – uraanontginning vir Sowjet-Rusland
Gedurende die Koue Oorlog was die wapenwedloop tussen die weste en die ooste in volle swang – en die Oos-Duitse uraanreserwes was van sentrale belang vir Moskou se kernnywerheid. So is 'n Sowjet-Duitse mynbouonderneming, die aandelemaatskappy Wismut AG, gestig wat uraan in Thüringen en Sakse ontgin het. Die bedrywighede van Wismut AG, wat in die sestigerjare tot die wêreld se derde grootste uraanprodusent gegroei het, is streng geheim gehou.
Min aandag is aan gesondheids- en veiligheidskwessies of die omgewingsimpak van uraanontginning geskenk. Eers met die DDR se politieke ondergang en die staking van Wismut AG se mynbouaktiwiteite is die Duitse publiek oor die skaal van omgewingsbesoedeling en die langtermyn-gesondheidskade, wat by mynwerkers berokken is, ingelig. Die Sowjetunie het alle uraaninvoere uit Duitsland in 1990 skielik gestaak. Die aantal werkers, wat tussen 1946 en 1990 in mynongelukke gesterf het, word op 772 beraam.
Geldeenheid
Met die monetêre hervormings in die westelike en die Sowjet-besettingsones van Duitsland is in 1948 twee verskillende geldstelsels in Wes- en Oos-Duitsland gevestig. In die Sowjet-besettingsone is die Deutsche Mark der Deutschen Notenbank ("Duitse Mark van die Duitse Notebank") tussen 24 en 28 Junie 1948 as wettige betaalmiddel ingevoer. Burgers kon hul ou Reichsmark-banknote volgens 'n aantal wisselkoerse, wat volgens beroep- en ander groepe en die totale bedrag van geldbates vasgelê is, vir die nuwe geldeenheid ruil.
Die Oos-Duitse geldeenheid se naam is later nog twee keer gewysig. Vanaf 1964 is dit Mark der Deutschen Notenbank genoem en sedert Desember 1967 Mark der Deutschen Demokratischen Republik. Die geldeenheid, waarvoor die amptelike afkorting M gebruik is, het as wettige betaalmiddel vir die DDR en Oos-Berlyn gedien en was, net soos die geldeenhede van ander Oosbloklande, 'n suiwer binnelandse betaalmiddel. Die in- en uitvoer was verbode. Vir die handel met Wes-Duitsland en ander kapitalistiese lande is sogenaamde Verrechnungseinheiten of valuta-eenhede gebruik.
DDR-toeriste, wat hul vakansies in een van die sosialistiese broederstate van Oos-Europa wou spandeer, kon 'n beperkte hoeveelheid buitelandse valuta van die betrokke reisland ruil waarmee hulle nouliks in hul behoeftes kon voorsien nie.
Nog voor die politieke hereniging van die Bondsrepubliek Duitsland en die Duitse Demokratiese Republiek op 3 Oktober 1990 het die twee Duitse state die Wes-Duitse Deutsche Mark as gemeenskaplike geldeenheid aanvaar. Oos-Duitse geldbates en -laste is teen 'n wisselkoers van 2:1, pensioene, lone, salarisse, huurgelde en ander bedrae teen 'n koers van 1:1 omgeruil.
Media
Mediabeleid
Die Welt der DDR. Museum in Dresden
Alle gedrukte en elektroniese media in die DDR is deur die staat beheer en gekontroleer. Alhoewel die DDR-grondwet pers- en meningsvryheid toegestaan het, is die rol van massamedia in amptelike kommentare op die grondwet volgens die heersende sosialistiese ideologie gedefinieer. Hulle sou die marxisties-leninistiese wêreldbeskouing aan die publiek bekend stel en sy aanvaarding en toepassing bevorder. Die media kon sodoende as forum vir die uitruil van idees en menings van die werkersklas dien sodat alle burgers hul bydrae tot die vervulling van sosialistiese doelwitte kon lewer, maar die media sou in geen geval vir die verspreiding van burgerlike ideologieë ingespan word nie.
Sodoende is die leninistiese persteorie in die praktyk toegepas waarvolgens die media verplig was om partydig te wees en bepaalde funksies moes vervul as
- propagandamiddels wat die marxisties-leninistiese leerstellings stelselmatig versprei en uitvoerig verduidelik;
- agitasiemiddels wat die massas beïnvloed deur die interpretasie van aktuele gebeurtenisse vanuit 'n kommunistiese standpunt; en
- organisasiemiddels wat massas vir die op- en uitbou van 'n sosialistiese samelewing volgens die partybesluite mobiliseer.
In die praktyk was DDR-burgers aan eensydige verslaggewing, propagandistiese uitbeelding en kommentare oor geskiedkundige en aktuele gebeurtenisse blootgestel waardeur hulle tot "sosialistiese persoonlikhede" gevorm sou word. Die Koue Oorlog het daartoe bygedra dat die Westerse wêreld as 'n magsblok uitgebeeld is wat vyandelik teenoor die DDR en sy sosialistiese "broederlande" sou optree.
Toepassing van die mediabeleid
Die beginsels van die amptelike DDR-mediabeleid is deur die SED-partyvergaderings bepaal. Om hulle toe te pas, is alle media sentraal beheer, met die Politburo as die hoogste orgaan. Ondergeskik aan die Politburo was die Perskantor (Presseamt) onder leiding van die voorsitter van die Ministerraad, die Staatskomitee vir Radio en Televisie by die Ministerraad en die staatsbeheerde nuus- en fotoagentskap Allgemeiner Deutscher Nachrichtendienst (ADN). Plaaslike media soos streekskoerante en dagblaaie, wat deur ondernemings uitgegee is, is deur die SED-distrikskantore en die voorsitters van distriksrade beheer.
Om die amptelike riglyne toe te pas, is alle leidende personeel volgens ideologiese betroubaarheid gekies; was die verspreiding van gedrukte media aan 'n lisensie gebonde wat te eniger tyd herroep kon word; is alle gedrukte media uitsluitlik deur die staatsbeheerde posdiens Deutsche Post versprei sodat 'n verbod op bepaalde uitgawes of publikasies maklik toegepas kon word; en het die DDR-strafwetboek van 12 Januarie 1968 in paragraaf 106 "haatspraak teen die staat" ("Staatsfeindliche Hetze") as kriminele oortreding gedefinieer – 'n "misdaad" wat nie uitvoerig beskryf is nie sodat die paragraaf op enigiemand toegepas kon word wat kritiese kommentaar op die staat of die politieke stelsel gepubliseer het.
Massamedia
Teen die middel van die 1980's was die groot meerderheid DDR-huishoudings met radio- (99 persent) of televisietoestelle (93 persent) toegerus en ingeteken op een of twee dagblaaie. Net soos in Wes-Duitsland het luisteraars, kykers en lesers belang gestel in nasionale en internasionale nuus, nuus oor gebeure in hul omgewing, weervoorspellings, musiek en ander vermaak. Kenmerkend was die rol wat die DDR-owerheid aan massamedia toegeskryf het. Naas die verskaffing van 'n verskeidenheid inligting en vermaak is media ook ingespan om burgers van die voordele van 'n sosialistiese stelsel te oortuig en sosialistiese persoonlikhede te vorm. Deur middel van 'n gesofistikeerde kontrolestelsel het die SED as heersende party alle programinhoude beheer.
Desondanks kon daar geen sprake wees van 'n meningsmonopolie aan staatskant nie. Behalwe vir enkele streke in die noordooste en suidooste van die republiek kon Wes-Duitse radio- en televisieprogramme orals in die DDR maklik ontvang word. Teen die middel van die 1960's het 85 persent van alle televisiekykers tegnies toegang tot Wes-Duitse kanale gehad. Vanaf die 1980's kon ook kykers in afgeleë distrikte soos Rostock, Neubrandenburg en Dresden danksy die installasie van gemeenskaplike satellietskottels op westerse kanale inskakel. Die ontvangs van westerse programme was nie amptelik onwettig nie, maar in elk geval ongewens. Die tegniese beskikbaarheid van Wes-Duitse televisie het sodoende ook die SED-mediabeleid beïnvloed. In die 1960's het die SED se jeugbeweging FDJ 'n tyd lank 'n veldtog gevoer om televisie-antenna's, waarme westerse kanale ontvang kon word, te verwyder.
Elektroniese media het 'n sentrale rol in die ideologiese wedstryd teen die weste gespeel. Dikwels was die verslaggewing in nuusbulletins net soos kommentare 'n reaksie op nuusberigte en westerse media – DDR-kykers is dus veronderstel dat hulle ook op westerse programme ingeskakel het. Opvallend genoeg is berigte oor gebeurtenisse, wat in die weste vir anti-sosialistiese verslaggewing gebruik kon word, gewoonlik nie uitgesaai nie – enige tekort aan verbruikersgoedere, ekonomiese moeilikhede, ongelukke, natuurrampe of meningsverskille in die SED se topkringe het nouliks of hoegenaamd nie in nuusbulletins of vermaakprogramme voorgekom nie.
'n Ander kenmerk van die DDR-mediabeleid was die hoë graad van inmenging van die kant van politici af. Die Sentrale Komitee van die SED en Erich Honecker as staatshoof en partyleier het nie geskroom om persoonlik by die uitleg en inhoud van die titelbladsy van die amptelike partydagblad Neues Deutschland of die begin van die Aktuelle Kamera-nuusbulletin betrokke te raak en byvoorbeeld inleidende sinne te herformuleer nie.
Desondanks het die SED-pers hoë sirkulasiesyfers bereik. Neues Deutschland het in 1986 daagliks 1,1 miljoen eksemplare verkoop, die Junge Welt, die spreekbuis van die jeugvereniging FDJ, selfs 1,3 miljoen. Driekwart van alle DDR-huishoudings was op SED-distrikskoerante ingeteken (totale sirkulasie in: 5,45 miljoen eksemplare). Met tussen ses en tien bladsye per dag was dié koerante allesbehalwe omvangryk, maar goedkoop – verkooppryse was tussen 10 en 15 pfennig. Lesers het in sport- en plaaslike nuus en weervoorspellings belanggestel, en selfs was die politieke verslaggewing oor nasionale en wêreldgebeure ideologies gekleur, kon ervare lesers tussen die reëls lees en hul gevolgtrekkings ook maak uit wat nie uitdruklik vermeld is nie.
Ten spyte van hul lae verkooppryse kon belangstellendes nie altyd maklik op dagblaaie inteken nie. Weens die permanente tekort aan koerantpapier is nuwe intekenings soms geweier. Papier was so skaars dat daar gewoonlik ook nie meer as een vaktydskrif vir 'n bepaalde onderwerp was nie en dat selfs uitgawes van gewilde vermaaktydskrifte soos Das Magazin (met onder meer erotiese inhoud, sirkulasie in 1986: 569 000), Eulenspiegel (498 000) en Wochenpost (1,25 miljoen) net soos die televisietydskrif FF dabei (1,5 miljoen) steeds vinnig uitverkoop was.
Die loodsing van 'n tweede televisiekanaal en die oorskakeling na kleurtelevisie is eweneens deur finansiële beperkings vertraag. Terwyl die tweede Wes-Duitse kanaal ZDF reeds vanaf 1963 sy programme uitgesaai het en kleurtelevisie-programme vanaf 1967 gebeeldsaai is, is die televisiekanaal DFF 2 eers in 1969 ter geleentheid van die DDR se 20-jarige jubileum geloods. In 1973 is – ter geleentheid van die Wêreldjeugspele wat in Oos-Berlyn gehou is – kleurtelevisie volgens die SECAM-standaard ingevoer.
Televisiekykers het in baie opsigte voordeel getrek uit die mededinging met Wes-Duitsland. Aangesien die programinhoud van DDR-kanale aan die westelike standaard gemeet is, het kinderfilms, vermaakprogramme en misdaaddramas van hoë gehalte soos die gewilde Polizeiruf 110 ontstaan en is sterre uit die weste genooi om in DDR-produksies soos die musiekprogram Ein Kessel Buntes op te tree. Ideologiese oorwegings het gaandeweg minder belangrik geword. Die vervaardigers van Polizeiruf 110 het selfs sosiale en ekonomiese taboe-onderwerpe soos alkoholisme, behuisingstekorte en die tekort aan verbruikersgoedere behandel. Enkele aflewerings van dié misdaaddramareeks is verban.
Verwysings
- (de) Handbuch Deutsche Demokratische Republik. Jubiläumsausgabe 1984. Tweede hersiene uitgawe. Leipzig: VEB Bibliographisches Institut 1984, bl. 212
- (de) Stefan Wolle: Aufbruch nach Utopia. Alltag und Herrschaft in der DDR 1961–1971. Belin: Ch. Links 2013
- (de) Bernd Martens: Die Wirtschaft in der DDR. Bundeszentrale für politische Bildung (bpb), 30 Maart 2010
- (de) Herzfeld, Prof. Dr. Hans en Dr. Gerhard Linne: Die Gegenwart seit dem Ende des zweiten Weltkrieges. In: Unser Jahrhundert im Bild. Gütersloh: Prisma 1985, bl. 585
- ↑ (de) Herzfeld/Linne (1985), bl. 586
- (de) spiegel.de, 8 Julie 1991: "Die Augen feucht vor Wut". Besoek op 1 Mei 2019
- (de) Kaminsky, Annette: Kaufrausch. Die Geschichte der ostdeutschen Versandhäuser. Augsburg: Weltbild 2003, bl. 17
- (de) Kaminsky (2003), bl. 65
- (de) Schröder, Klaus: Der SED-Staat. Geschichte und Strukturen der DDR. München: Bayrische Landeszentrale für politische Bildungsarbeit 1999
- (de) Aus Politik und Zeitgeschichte (APuZ), jaargang 69, nommer 35-37, 26 Augustus 2019: Das letzte Jahr der DDR, bl. 3
- (de) Andreas Malycha: Auf dem Weg in den Zusammenbruch. In: Geschichte der DDR. Informationen zur politischen Bildung, nommer 312, Maart 2011. Bonn: Bundeszentrale für politische Bildung, bl. 73
- (de) www.bpb.de: Zug nach Westen – anhaltende Abwanderung. Besoek op 1 Desember 2015
- (de) Statistisches Jahrbuch der DDR. Staatsverlag der DDR, Junie 1989, eerste uitgawe, bl. 8 en 17
- (de) Bundeszentrale für politische Bildung (bpb): Informationen zur politischen Bildung (izpb) nr. 343, 2/2020 – Ländliche Räume. Bonn: bpb 2020, bl. 30
- (de) Geralde Schmidt-Dumont: Fortschritt versus Erbe-Bewahrung und Ökonomie versus Natur. Sachbücher für KInder und Jugendliche der DDR aus den Jahrgängen 1981, 1982 und 1983. In: Sebastian Schmideler (red.): Wissensvermittlung in der Kinder- und Jugendliteratur der DDR. Themen, Formen, Strukturen, Illustrationen. Göttingen: V&R unipress 2017, bl. 124
- (de) Werner König (red.): dtv-Atlas zur deutschen Sprache. München: Deutscher Taschenbuch Verlag 1979, bl. 123
- (de) Wilhelm Wagner: Die Geschichte der DDR. Wene: tosa im Verlag Carl Ueberreuter 2009, bl. 138
- (de) Jugendopposition in der DDR: Kirche und Opposition. Besoek op 20 Julie 2019
- (de) Der Spiegel, 23 Februarie 1976: DDR-Sex – Äußerst vergnüglich. Besoek op 19 Julie 2019
- (de) Detlef Grumbach (red.): Die Linke und das Laster. Schwule Emanzipation und linke Vorurteile. Hamburg: Männerschwarmskript 1995, bl. 139 Uittreksels aanlyn beskikbaar: Anarchismus.at
- (de) Benno Gammerl: Eine Regenbogengeschichte. Entkriminalisierung des zwischenmännlichen Geschlechtsverkehrs. In: Aus Politik und Zeitgeschichte (APUZ 15-16/2010) – Homosexualität. Besoek op 18 Julie 2019
- (de) Wagner (2009), bl. 136
- (de) Stonehouse, dr Bernard: Philips' Illustrated Atlas of the World: East Germany. Londen: Guild Publishing 1985, bl. 47
- ↑ (de) Stonehouse (1985), bl. 47
- (de) Wagner (2009), bl. 32
- (de) Rainer Karlsch: Uran für Moskau. Die Wismut – eine populäre Geschichte. Schriftenreihe der Bundeszentrale für politische Bildung (bpb), Band 637. Bonn: bpb 2007
- (de) Chronik der Wismut. CD-ROM, Wismut GmbH 1990
- (de) Patrick Conley: Der parteiliche Journalist. Berlin: Metropol, 2012, bl. 64-67. ISBN 978-3-86331-050-9
- (de) Patrick Conley: Der parteiliche Journalist. Berlin: Metropol, 2012, bl. 36-49
Eksterne skakels
| Wikimedia Commons bevat media in verband met Duitse Demokratiese Republiek. |
- (de) www.mdr.de: Wirtschaft der DDR
- (de) zeitklicks.de: Die Wirtschaft der DDR
- (de) bpb.de: Die Wirtschaft in der DDR
- (en) Architectural Digest, 1 November 2019: The History of East Germany As Told in 7 Buildings
- (en) Deutsche Welle: History of GDR architecture