| Carolus Linnaeus botanikus | |
| Carolus Linnaeus met die Linnaeusklokkie | |
| Volledige naam | |
|---|---|
| Gebore | 23 Mei 1707 |
| Oorlede | 10 Januarie 1778 |
| Geboorteland | Swede |
| Bekend van | |
| Standaardafkorting | L. |
| Die aangeduide standaardafkorting kan gebruik word by die aannhaling van 'n botaniese naam gepubliseer deur Carolus Linnaeus. In die Index Kewensis is 'n lys te vinde van deur hierdie persoon (mede-)gepubliseerde name | |
Carolus Linnaeus (of, nadat hy tot die adelstand verhef was, Carl von Linné) (Råshult, Stenbrohult, Suid-Swede, 23 Mei 1707 - Uppsala, 10 Januarie 1778) was 'n Sweedse dokter, plantkundige (dit was daardie tyd dieselfde) en bioloog.
Hy is bekend as die “vader” van die stelsel van naamgewing in die biologie (taksonomiese rang) waarvolgens elke organisme (lewende dier, plant, swam, ens.) trapsgewys afwaarts ingedeel word by groepe wat met elke trap meer gespesialiseerd raak totdat die indeling uiteindelik aan die onderpunt in die organisme se spesie- of subspesienaam eindig. Vandag word die bopunt gevul deur die groep Lewe gevolg deur Domein reg daaronder, Ryk verder ondertoe, ens.
Carolus is gebore as Carl Linnaeus. Sy pa het aanvanklik geen familienaam gehad nie, soos destyds gebruiklik was, maar hy moes een hê toe hy hom by die Universiteit van Lund ingeskryf het. Geïnspireer deur die groot lindeboom by sy geboortehuis, het hy die woord linde verlatyns tot Linnaeus. Sy seun Carl het sy voornaam ook verlatyns tot Carolus, want baie van sy geskrifte was in Latyn.
Linnaeus se oorskot is die lektotipe vir die spesie Homo sapiens, volgens die Internasionale Kode van Dierkundige Benamings, want die enigste voorbeeld wat hy sover bekend ondersoek het toe hy die beskrywing van die spesie opgestel het, was homself.
Sy vader, die dorp se predikant en 'n geesdriftige natuurkundige, het Carolus se belangstelling in plante aangewakker. Na sy skoolopleiding is Linnaeus eers na die Universiteit van Lund en toe na die Universiteit van Uppsala om in die geneeskunde en die plantkunde te studeer.
By die Universiteit van Uppsala het hy bevriend geraak met prof. Olof Celsius, wat die jong student later aan invloedryke persone sou voorstel. In 1729 het Linnaeus 'n kopie van sy verhandeling, De sponsalia plantarum ("Bruilof van plante") aan Celsius geskenk. In die verhandeling het Linnaeus verduidelik dat blomme nie net as versiering vir plante dien nie, maar dat die stamper en meeldrade van die blomme 'n baie belangrike funksie as voortplantingsorgane het.
Destyds was dit ʼn radikaal nuwe konsep. Hierdie publikasie het aan Linnaeus bekendheid en status besorg, en op 23-jarige ouderdom is hy as lektor in Plantkunde aan die Universiteit van Uppsala aangestel. Die betrekking het Linnaeus in die geleentheid gestel om intensief met sy studie van plante voort te gaan, maar dit het sy mediese studie in die wiele gery.
Hy het begin met die ontwikkeling van 'n bevredigende klassifikasiesisteem, wat al die bestaande stelsels moes vervang. Daarby het hy die bou van die blomkroon, stampers en meeldrade nog verder beskryf. Gedurende 1732 het Linnaeus ʼn studiereis deur Lapland onderneem. Na aanleiding van sy navorsing gedurende die reis het hy die boek Flora Lapponica geskryf. In 1734 het hy sy toekomstige bruid, Sara-Lisa Moraea, ontmoet.
Haar vader het egter daarop aangedring dat Linnaeus eers sy mediese studie voltooi. Gevolglik het hy in 1735 na Hardewijk in Nederland vertrek, omdat akademiese kwalifikasies daar baie maklik verkry kon word. Hoewel sy studies voorkeur geniet het, het die botaniese tuine van Amsterdam en Leiden gou sy aandag getrek. Omdat Nederland in daardie tyd 'n sterk handelsmoondheid was, het voorbeelde van talle eksotiese plante in hierdie tuine beland.
Hier het hy die eerste keer met plante afkomstig van Suider-Afrika te doen gekry. Aanvanklik het Linnaeus as die assistent van prof. Johannes Burman gewerk, maar later het hy die persoonlike lyfarts van die skatryk bankier George Clifford geword. Die meeste van sy tyd is egter deur Clifford se herbarium, asook die versameling van tropiese en subtropiese plante in beslag geneem. Hy het egter genoeg tyd gehad om die boeke Systema naturae (1735; sy beroemdste werk), Fundamenta botanica (1736), Critica botanica (1737) en Hortus cliffortianus (1737) te voltooi.
Gedurende hierdie tydperk het hy ʼn aanbod om na die Kaap die Goeie Hoop te gaan om plante te versamel, van die hand gewys. Met hierdie geskrifte het Linnaeus groot beroemdheid verwerf wat aan hom talle aanbiedinge van oorsese reise besorg het. Hy het die aanbiedinge egter van die hand gewys, aangesien hy bang was dat hy Sara-Lisa deur 'n lang afwesigheid kon verloor. Linnaeus het na Swede teruggekeer, maar het op pad terug eers Parys aangedoen om die Jardin des Plantes te besoek.
In Stockholm het hy hom as dokter gevestig en is 'n rukkie daarna getroud. In 1742 het hy 'n professoraat aan die Universiteit van Uppsala aanvaar. Onder sy leiding het die plantkunde departement 'n bloeityd beleef. Hy het onder andere die botaniese tuin gereorganiseer, plantversamelings uitgebrei en sy studente op studiereise gestuur om verdere voorbeelde van plante en diere te versamel. Linnaeus se studente het na Noord-Amerika, Japan, Venezuela, Spanje, die destydse Palestina en Egipte gereis, en hy het self 'n aantal kort reise onderneem.
Hy het noue kontak met van sy studente aan die Kaap die Goeie Hoop gehad. Onder Linnaeus se leiding het een van sy studente, C.H. Wännman, 502 Kaapse plante beskryf, en ʼn ander, J. Printz, 107 Kaapse plante. Ongeveer 107 Kaapse plante is deur Linnaeus self beskryf. Van sy ander studente het die grondslag vir die tegniese name en die sistematisering van die Suid-Afrikaanse plante gelê. Ryk Tulbagh het 'n uitgebreide korrespondensie met Linnaeus gehad en ook talle voorbeelde van plante aan hom gestuur.
As blyk van vriendskap het Linnaeus die knoflok, genus Tulbaghia, en die bruin bergskoenlapper, Meneris tulbaghia, na Tulbagh vernoem. In 1762 is Linnaeus tot die adelstand verhef en het hy as ridder Carl von Linné bekend gestaan. Hy was na 'n beroerteaanval in 1774 gedeeltelik verlam en het op 10 Januarie 1778 in Uppsala gesterf. AI sy briewe, versamelings en sy biblioteek is na Londen gebring, waar dit in die besit van die Linnean Society gekom het. Sy botaniese tuin in Uppsala bestaan vandag nog, terwyl sy woning as museum ingerig is.
Betekenis van sy werk
Linnaeus het in 1735 in sy Systema naturae al die dier- en plantsoorte wat toe aan Europese wetenskaplikes bekend was, volgens 'n formele sisteem georden. Sy klassifikasiemetode, gegrond op die bou van voortplantingsorgane, kan teruggevoer word tot die leerstellings van Aristoteles. Hy het alle organismes volgens 'n viertrappige, hiërargiese sisteem geklassifiseer. Spesies is verenig in genera, genera in ordes, en ordes op hulle beurt verenig in klasse.
Elke dier- en plantsoort het 'n twaalfwoordige beskrywing (polinomie) gekry, asook 'n naam wat uit twee woorde bestaan het. Die eerste woord dui die genus van die organisme aan, terwyl die tweede die spesie aandui. Hierdie metode van benaming word binêre nomenklatuur genoem en was die eerste aanneemlike metode vir die beskrywing van organismes. Hiermee het hy orde geskep in die verwarring wat daar destyds oor die benoeming van organismes bestaan het.
Aanvanklik het Linnaeus ook geprobeer om, volgens die Aristoteliaanse metode, diere volgens die bou van hul geslagsorgane te klassifiseer. Dit het die indruk laat ontstaan dat sy geskrifte 'n perverse belangstelling in geslagsorgane toon. Sy beskrywings het soms groot weerstand gewek, wat meegebring het dat die Rooms-Katolieke Kerk sy werke in 'n stadium in die indeks van verbode boeke ingesluit het.
Reise en studies
In 1730 is Liannaeus as lektor in die plantkunde aan die universiteit van Uppsala aangestel en twee jaar later is hy deur die universiteit op 'n studietoer na Lapland in Noord-Skandinawië gestuur om die flora daar te gaan bestudeer. Hy het kitsroem verkry deur die verslag wat hy na sy terugkoms geskryf het.
Bydrae
Die Engelse natuurkenner John Ray is in 1705 oorlede. Sy lewe lank het hy probeer om 'n sisteem te skep om die terminologie (benaming) van plante en diere minder verwarrend te maak. Hy het kort beskrywings van die spesie in Latyn gegee. Die probleem was egter dat die beskrywing selde minder as twintig woorde lank was. Om so 'n lang sin te moet herhaal elke keer as jy 'n spesie wil benoem was sielsuitputtend. Die probleem is eindelik deur Carolus Linnaues opgelos.
Sy bekende boek wat in 1735 in Nederland gepubliseer is, was 'n groot deurbraak. Die Systema Naturae is telkemale hersien en het uiteindelik tien uitgawes gehad. Dit word as sy belangrikste werk beskou.
Sonder die werk van Linnaeus sou die vordering op die gebied van die plant- en dierkunde waarskynlik 'n honderd jaar vertraag gewees het.
Carolus Linnaeus, of Carl von Linné, is 10 Januarie 1778 op 71 jarige ouderdom in Uppsala oorlede. Hy is met die volle eerbewys wat die groot heer toekom in die katedraal van die stad begrawe.
Sien ook
Notas
- ICZN Chapter 16, Article 72.4.1.1 – "For a nominal species or subspecies established before 2000, any evidence, published or unpublished, may be taken into account to determine what specimens constitute the type series." and Article 73.1.2 – "If the nominal species-group taxon is based on a single specimen, either so stated or implied in the original publication, that specimen is the holotype fixed by monotypy (see Recommendation 73F). If the taxon was established before 2000 evidence derived from outside the work itself may be taken into account [Art. 72.4.1.1] to help identify the specimen."
Bronnelys
- Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409583 band 17
- Kennis, 1980, vol 3, bl. 468, ISBN 0 7981 0825 8