'n Vetplant is 'n plant wat in staat daartoe is om vog in sy blare, stingels, stamme of wortels te stoor.
Vetplante of sukkulente kom dikwels in droë gebiede soos halfwoestyne voor, maar daar is tog 'n verskil met die regte xerofiete en eremofiete wat suiwer woestynplante is. Suid-Afrika het die grootste verskeidenheid van hulle, veral in die Sukkulente Karoo. Hierdie ekostreek is na hulle genoem. Die vermoë om water te stoor word sukkulensie genoem en dit kan op verskillende maniere gebeur. Van die plante stoor dit net in dik vlesige blare. Ander plante met glad geen blare stoor dit in stingels of die stam, ensomeer. Mens kan van stamsukkulente, blaarsukkulente ensomeer praat, maar dikwels word die water in meer as een orgaan gestoor.
Die begrip "Succulentae" is eerste deur die Switserse plantkundige Johann Bauhin ingevoer in sy Historiae plantarum universalis wat in 1619, ná sy dood, verskyn het. Hy het genera soos Portulaca, Aloe en Crassula in 'n 'takson' Succulentae geplaas. Hierdie plante is nogtans geensins verwant nie, en vandag word sy takson nie meer erken nie. Sukkulensie tree in der waarheid in 'n groot getal plantfamilies op. Plantfamilies wat sukkulensie vertoon is byvoorbeeld die vygies, die nabome en die kaktusse.
Die terme "vetplant" of "sukkulent" word dikwels gebruik, hoewel 'n goeie definisie eintlik ontbreek. Dit is dalk beter oor "sukkulensie" te praat as 'n eienskap wat 'n plant in seker mate kan besit. Een van die probleme is dat sukkelente in verskillende biome en habitatte kan voorkom.
Hulle kan in droë streke soos die Karoo aangetref word, wat min maar wel reëlmatig reënkry, maar dikwels nie in regte woestyne waar reënval baie onreëlmatig is nie. Droër plekke in vogtiger streke of plekke met hoë soutgehaltes of selfs op bome in 'n reënwoud kan nogtans ook vetplante oplewer. Hulle kan dus byvoorbeeld xerofiete, halofiete of epifiete wees en is nie kenmerkend aan een bepaalde bioom nie.
Daar is nogtans 'n taamlik algemene misvatting dat "xerofiet" en "sukkulent" sinonieme is. Vetplante is nie soos xerofiete aan droogte self aangepas nie, maar aan tydelike droogte.
Von Willert probeer om 'n definisie te gee wat pleks van die verwantskap of die bioom op die fisiologie en anatomie van die plant gerig is:
| 'n Sukkulent is 'n plant wat tenminste een sukkulente weefsel bevat |
| 'n Sukkulente weefsel is 'n lewende weefsel was -naas ander take- dien om altans tydelik bruikbare water te stoor wat die plant tydelik onafhanklik van 'n eksterne waterbron maak, wanneer die grondwatertoestande dusdanig verslegter dat die wortels nie langer die benodigde water aan die grond kan onttrek nie |
In hierdie definisie word 'bruikbare' water onderskei van die totale waterinhoud van 'n plant omdat nie alle water beskikbaar vir die plant se ander weefsels is nie. Die definisie onderskei nogtans nie of die water herhaaldelik onttrek en weer gestoor kan word nie. Bladwisselende plante se blare sterf wanneer die water onttrek word.
Daar is metodes om te meet hoe sukkulent 'n plant is, soos die hidrouliese kapasitansie of die sukkulensie-indeks.
Fisiologiese eienskappe Wysig
Vetplante kan ekologies gesproke in twee groepe ingedeel word, naamlik xerofitiese sukkulente, wat in droë omgewings leef, en halofitiese sukkulente, wat in soutomgewings leef. Daar is ʼn groot anatomiese ooreenkoms tussen die twee soorte, maar die selle van die xerofitiese sukkulente het ʼn lae osmotiese potensiaal, terwyl die van die halofitiese sukkulente 'n hoë osmotiese potensiaal het. Die waterhoudende weefsel van vetplante bestaan gewoonlik uit parenchiemselle met groot vakuole.
Benewens water bevat hierdie selle heelwat suiker en organiese sure. By die halofitiese sukkulente word ook heelwat soute in die selsap aangetref. Die waterhoudende weefsels kan op verskillende plekke geleë wees. By plante van die genera Anabasis, Kleinia en ook talle ander word hierdie weefsel in die bas aangetref, terwyl dit by 'n groot aantal kaktusse in die murg in die middel van die stingel aangetref word.
Tipiese xeromorfe (aangepas by droë omstandighede) eienskappe van vetplante is klein, skubvormige blare, wat soms tot dorings of hare gewysig is, die goed ontwikkelde vervoerweefsel van die oppervlakkige wortels, die relatief klein oppervlakte van die weefsels waarin transpirasie en fotosintese plaasvind, en die dik kutikule en ingesinkte huidmondjies van die epidermis.
Die huidmondjies van baie vetplante gaan slegs in die nag oop sodat waterverlies deur transpirasie tot 'n minimum beperk word. By 'n aantal vetplante van die familie Cactaceae (kaktusse), die Crassulaceae (plakkies) en die Aizoaceae (vygies) is die proses van fotosintese effens gewysig as aanpassing by die droë omstandighede. By hierdie plante word stysel snags omgesit in organiese sure (malonsuur en isositroensuur), en tydens die proses word 'n hoeveelheid koolsuurgas (CO2) gebruik.
Bedags word hierdie sure afgebreek en die koolsuurgas wat vrykom, word vir normale fotosintese gebruik. Die plante bou dus snags wanneer die moontlikheid van transpirasie kleiner is - 'n voorraad koolsuurgas op wat bedags vir fotosintese gebruik word. Dit is dus nie nodig om die huidmondjies bedags oop te maak nie. Alle vetplante het baie son nodig om te groei en hulle groei oor die algemeen stadiger as ander plante. As vetplante in 'n vogtige omgewing geplant word, verloor hulle dikwels hul sukkulente eienskappe.
Vetplante word wêreldwyd in droë omgewings aangetref, meestal tussen ander plante met ander aanpassing vir die droë omstandighede. In sommige gebiede, soos sekere Mexikaanse woestyngebiede, bestaan die plantegroei egter byna geheel en al uit vetplante. 'n Groot aantal vetplante is gewilde sierplante wat veral as stokperdjie versamel word. Van sommige spesies (soos Agave americana van Mexiko) word ʼn alkoholiese drank berei. Slegs enkele spesies, soos die Hottentotsvy (genus Carpobrotus), wat in Suid-Afrika voorkom, is eetbaar.
Verteenwoordigers Wysig
Al die kaktusse (familie Cactacea), plakkieagtiges (Crassulaceae) en die meeste vygieagtiges (familie Aizoaceae) is vetplante. Met uitsondering van die genus Rhipsalis, wat in Afrika aangetref word, kom alle kaktusse in Amerika voor. 'n Geweldige verskeidenheid vorme word aangetref en byna almal is stingelsukkulente, met ander woorde die stingel dien as bergorgaan vir water en die blare is dikwels tot hare of dorings gereduseer. Een van die bekendste genera van die kaktusse is Opuntia, die litjieskaktusse waarvan enkele spesies na ander wêrelddeleversprei het en in die droë dele van Suider-Afrika 'n ernstige probleem geword het.
Die vygieagtiges (familie Aizoaceae) is grotendeels tot die droë westelike dele van Suider-Afrika beperk, en ook die meeste plakkieagtiges (familie Crassulaceae) word in Afrika aangetref. Verteenwoordigers van 'n aantal ander families soos die melkbosfamilie (Asclepiadaceae) en veral die naboomfamilie (familie Euphorbiaceae) is ook vetplante.
Voorkoms Wysig
Daar is ses soorte gebiede waar vetplante groei.
Gebiede met droë tydperke wat nie te lank is nie en wat min vriesende temperature in die groeiseisoen het.
Vetplante ontbreek byvoorbeeld in Sentraal Asië, Oos-Siberië en Patagonië vanweë die aanhoudende koue
Brakgronde
Dit kan aan die kus of die binneland wees. Halofiet-vetplante soos vygies het anderse aanpassings as ander vetplante
Die hoë en sonnige krone van die tropiese reënwoud
Hierdie habitat kan wissel van droë na natte seisoene
In gematigde streke: plekke waar yskoude water na die oppervlak kom
In die Alpe groei byvoorbeeld Saxifraga spp. op sulke plekke
In gematigde streke: gronde wat maklik uitdroog, soos growwe sandgronde
Hier word byvoorbeel Spergula, Sedum of Sempervivum aangetref
Naby die sneeugrens in hoë gebergtes
In die Alpe word byvoorbeeld Ranunculus glacialis aangetref.
Die temperatuur speel hierin ook 'n belangrike rol omdat dit in die koue moeiliker is vir 'n plant om water op te neem. Dit verklaar ook waarom talle bladwisselende bome hul blare in die winter verloor.
Hoe word water opgegaar? Wysig
‘n Groot deel van die weefsel van vetplante bestaan uit spesiale “waterselle", wat so baie water absorbeer dat hulle heeltemal opgeswel raak. Die water kan in die blare opgegaar word, bv. by ons inheemse aalwyne en garingbome en ook by die meer bekende crassulas en lithops of beeskloutjies. Normaalweg is dit egter die stam van die plant wat as 'n opgaarplek gebruik word. Die kaktusse, turksvye en nabome in Suid-Afrika is voorbeelde van stamsukkulente.
Hulle het byna geen blare nie (hoewel hulle tog aanwesig kan wees by die jong plante), en as daar wel blare is, is dit in die vorm van dorings. Aangesien die plante moet fotosinteer om te leef, is die stamme aangepas om hierdie funksie uit te voer, en die groen kleur van die buitenste weefsel is die gevolg van die aanwesigheid van chlorofil. Aangesien dit ook vir hierdie plante nodig is om die verlies aan water deur transpirasie te voorkom, het die stamme 'n baie dik epidermis (opperhuid) waarin die stomata (huidmondjies) op groot afstande van mekaar lê.
'n Ander faktor wat help om die verlies aan water te voorkom, is dat die totale oppervlakte van die stam wat aan die lug blootgestel is, baie kleiner is as die van die blare van 'n normale plant van vergelykbare grootte. Baie vetplante het ook 'n dik haargroei op die blare en stamme. Hierdie hare is in werklikheid droë, dooie weefsel; hul funksie is om 'n laag onbeweeglike lug in kontak met die plant te hou om sodoende te voorkom dat die plant water verloor, en ook as beskerming teen die hitte van die woestynson.
Die vetplante van die woestyn moet hulle ook beskerm teen diere, wat maar te graag hul dors sou wou les deur van hierdie sappige, groen plante te eet. Die meeste van hierdie plante het egter ʼn gedugte doringbeskerming wat baie doeltreffend is om hulle teen bokke en ander diere te beskerm. Die naboom van Afrika het ook nog 'n irriterende melk of sap wat dit oneetbaar maak.
Verwante artikels Wysig
Bronne Wysig
- KENNIS, 1980, ISBN 0798108258, volume 3, bl. 494, 495
- Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409699, volume 28, bl. 144, 145
Verwysings Wysig
- Advances in Botanical Research, Volume 55 Jean-Claude Kader, Michel Delseny Academic Press, 2010, ISBN 0-12-380869-3, 9780123808691
- ↑ Life Strategies of Succulents in Deserts: With Special Reference to the Namib Desert Dieter J. von Willert CUP Archive, 1992,ISBN 0521244684, ISBN 978-0-521-24468-8
Eksterne skakels Wysig
- Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Vetplant.
- Wikiwoordeboek het 'n inskrywing vir vetplant.