Martin Heidegger (Meßkirch, 26 September 1889 – Freiburg im Breisgau, 26 Mei 1976) was 'n Duitse filosoof. Hy word algemeen beskou as een van die invloedrykste filosowe van die twintigste eeu. Sy bekendste werk is Sein und Zeit (Syn en Tyd) gepubliseer in 1927.
| Martin Heidegger | |
Martin Heidegger in 1960 | |
| Gebore | 26 September 1889 Meßkirch, Baden, Duitse Keiserryk |
|---|---|
| Oorlede | 26 Mei 1976 (op 86) Freiburg im Breisgau, Baden-Württemberg, Wes-Duitsland |
| Nasionaliteit | Duitsland |
| Vakgebied | Ontologie, Metafisika, Kuns, Griekse filosofie, tegnologie, taal, poësie, denke |
| Alma mater | Universiteit van Freiburg (PhD, 1914; Dr. habil. 1916) |
| Beïnvloed deur | Anaximander, Aristoteles, Augustinus van Hippo, Brentano, Dilthey, Meester Eckhart, Hartmann, Hegel, Herakleitos, Hölderlin, Husserl, Jaspers, Kant, Kierkegaard, Laozi, Lask, Nietzsche, Parmenides, Plato, Rickert, Duns, Scotus, Thomas van Erfurt, Count Yorck |
| Invloed op | Agamben, Arendt, Beaufret, Badiou, Blanchot, Borgmann, Bultmann, Derrida, Dreyfus, Dugin, El-Bizri, Foucault, Hans-Georg Gadamer, Hans, Jonas, Kopić, Kuki, Levinas, Löwith, Marcuse, Merleau-Ponty, Nancy, Norberg-Schulz, Patočka, Pirjevec, Rorty, Sartre, Schürmann, Sloterdijk, Stiegler, Strauss |
| Handtekening |
Heidegger is beide oor die inhoud van sy werk sowel as sy persoonlike lewe, 'n omstrede figuur. Sy uiters persoonlike, soms moeilik verstaanbare taalgebruik is in die oë van 'heideggeriane' fassinerend, hipnoties en poëties. Die invloed van sy taalgebruik word gevind in onder meer die werke van Jean-Paul Sartre en Jacques Derrida. Sy taalgebruik word egter gekritiseer deur Theodor W. Adorno (Jargon der Eigentlichkeit) en Günter Grass (Hundejahre) wat sy taalgebruik as bombasties en retories beskou.
Heidegger was 'n ondersteuner van die Nasionaal-sosialisme in Duitsland. Dit het 'n hewige debat ontketen tussen sy ondersteuners en kritici. Sommige mense beskou dit as 'n persoonlike swakheid en basies irrelevant terwyl ander van mening is dat dit inherente tekortkominge in sy denke ontbloot.
Lewensloop
Martin Heidegger word op 26 September 1889 gebore in Meßkirch (Oberschwaben) in 'n Rooms-katolieke gesin, as oudste kind van Friedrich en Johanna Heidegger. Sy vader was 'n kuiper en koster van die plaaslike Rooms-Katolieke Kerk. Met behlp van 'n beurs van 'n katolieke stigting gaan hy skool in Konstans (1903) en daarna (1906) in Freiburg im Breisgau (Swart Woud). In 1909 word hy daar 'n student, (oorspronklik in teologie omdat hy 'n priester wou word), maar vanaf 1911 in filosofie. In 1913 verwerf hy sy doktorsgraad, in 1915 gevolg deur sy habilitasie (met die reg om self op universiteitsvlak klas te gee). Hy word daarna in Freiburg assistent van Edmund Husserl, die grondlegger van die fenomenologie.
In 1917 trou hy met Elfride Petri, wat van Lutherse oorsprong was. Sy sou 'n groot invloed hê op sy verdere lewensloop. So ontwerp sy byvoorbeeld die Hütte, 'n hout vakansiehuis teen 'n heuwel by Todtnauberg, nou 'n ski-oord, waar Heidegger telkens rus soek en waar hy sy belangrikste werke sou skryf. Die egpaar het twee seuns.
Hoewel Heidegger aanvanklik Husserl se filosofie volg, begin hy fokus op die ontologie, die leer van die wese van die sin, en veral die waarheid van die sin. Hy bring vernuwing in hierdie metafisiese rigting.
In 1923 volg 'n buitengewone hoogleraarskap in Marburg, 'n klein stad waar hy homself egter nie regtig tuis voel nie. Hy skryf in briewe oor die nat en neerslagtige omgewing en is bly dat hy tydens vakansies na die Hütte kan gaan. Slegs 'n intieme verhouding met 'n joodse student, Hannah Arendt, bring vir hom verligting. Sy lesings trek ‘n steeds groeiende skare entoesiastiese studente. Sy vernuwende idees deel hy met studente en die breë publiek. Op hierdie wyse het sy roem in Duitsland toegeneem, ten spyte daarvan dat hy min publiseer. Na Husserl se aftrede as professor aangekondig is, het hy met die skryf van 'n uitvoerige ontologiese studie, voorberei uit sy lesings, begin. Dit het met die uitgee daarvan in 1927 aandag getrek, getiteld Sein und Seit (SuS). Met hierdie hoofwerk kon hy hoogleraar word en vestig hy sy naam as 'n besonders oorspronklike denker.
Gedeeltelik gegrond op SuS word hy in 1928 aangestel as opvolger van Husserl in die wêreldwyd beroemde leerstoel vir wysbegeerte in Freiburg. Die opkoms van die nationaal-sosialistiese beweging (NSDAP) in Duitsland het ook 'n inpak op Heidegger. Sy vrou is ‘n vurige aanhanger van die NSDAP. Vanaf 1932 simpatiseer Heidegger openlik met Adolf Hitler se ideaal van nasionale opheffing (nationale Erhebung).
Nadat die filosofie vernuwe word, wil Heidegger ook die gemeenskap vernuwe. Op 21 April 1933 kies sy kollegas hom eenparig as die nuwe rektor van die Freiburg universiteit. Hy volg hiermee professor von Möllendorf op wat (waarskynlik) onder druk van die Nazi-regering 'n dag tevore afgetree het. Op 3 Mei 1933 word hy met 'n groot aantal ander hoogleraars en dosente lid van die NSDAP (vir hierdie groep was dit nie verpligtend om lidmaatskap van die party te aanvaar nie, in teenstelling met staatsamptenare vir wie dit wel verpligtend was). Heidegger se prakties-politieke optredes vind sy hoogtepunt in die beroemde/berugte Rektoraatsvoordrag op 27 Mei 1933, waarmee hy sy nuwe pos aanvaar. 'n Aantal ander voordragte en lesings uit daardie jaar getuig van sy geloof in die nuwe Duitsland.
In sy Rektoraatsvoordrag spreek hy hom ten gunste van hierdie Duitse rewolusie uit. Heidegger se tyd as rektor word egter gekenmerk deur konflik met Nazi studente, intellektuele en burokrate. Na 'n jaar (April 1934) dien hy sy bedanking as rektor in. Hy bly egter 'n hoogleraar aan die universiteit van Freiburg en lid van die NSDAP tot aan die einde van die Tweede Wêreldoorlog. Hy bly tot die einde van sy lewe in sy denke getrou aan die ideaal van 'n nationale Erhebung, gegrond op die oorspronklike denke van die ou Grieke (die voor-socratici) en mede geïnspireerd deur digters soos Hölderlin.
Na die einde van die Tweede Wêreldoorlog lê die Franse besettingsmag 'n onderrigverbod op hom. Sy hoogleraarskap word hom nie ontneem nie, sy salaris word betaal, maar hy mag geen lesings meer gee nie. Heidegger verkeer daardeur geruime tyd in ‘n ernstige psigologiese krisis. Vanaf begin jare vyftig besin hy self oor die wese van die kuns, van die taal en van die tegniek. Een kerntema bly die kritiek op die menslike wil tot mag, tot wêreldoorheersing en die matelose oormag van die tegniek. Daarteenoor stel hy die mens/digter/filosoof as die houer van die Syn. Hy word 'n spreker by seminare en geniet hoë aansien. Baie van sy werke word in ander tale vertaal, en veral in Frankryk, onder andere via Emmanuel Levinas - 'n ware Heidegger-renaissance. Sedert die begin jare sewentig onttrek hy hom al hoe meer van die openbare lewe. Hy sterf op 26 Mei 1976 in Freiburg. Op sy uitdruklike versoek word hy op 28 Mei in sy geboorteplek Meßkirch volgens katolieke gebruike begrawe.
Werk
Heidegger het 'n omvangryke oeuvre nagelaat. Heidegger se volledige werke is nog nie gepubliseer nie. Die uitgewery Vittorio Klostermann Verlag werk (al meer as 30 jaar) aan 'n uitgawe van die volledige werke van Heidegger (Gesamtausgabe) wat na verwagting uiteindelik uit meer as 100 dele sal bestaan. Maar ondanks die diversiteit van sy belangstellings en die ontwikkeling in sy denke, bly Heidegger se filosofie essensieel 'n poging om twee insigte in verband met mekaar te bring.
Die eerste hiervan is Heidegger se insig dat gedurende die loop van tweeduisend jaar se geskiedenis, die filosofie aandag verleen het aan alle wêreldse voorwerpe (insluitende die "wêreld"), maar vergeet het om te vra wat die “Syn” self is. Heidegger formuleer die "vraag van Syn" en dit bly sy fundamentele kwelvraag deur al sy werk.
Een belangrike bron van insig was Heidegger se interpretasie van Franz Brentano se tesis oor Aristoteles se verskillende gebruike van die woord "syn". Die werk vra die vraag wat se eenheid onderlê die verskillende gebruike van die konsep "syn". Heidegger open sy magnum opus, Sein und Seit, met 'n aanhaling van Plato se Sofist wat aandui dat die Westerse filosofie "syn" afgeskeep het, aangesien dit as vanselfsprekend beskou word, eerder as waardig vir bevraagtekening. Heidegger se intuïsie oor die vraag van bestaan is dus 'n historiese argument wat in sy latere werk die vraagstuk van "geskiedenis van syn" aanspreek. Volgens hom is dit die geskiedenis van die vergeet van bestaan, wat dit nodig maak om die ontwikkeling van filosofie te ondersoek deur die produktiewe "vernietiging" van die geskiedenis van die filosofie.
Die tweede intuïsie onderliggend tot Heidegger se filosofie word bekom deur die invloed van Edmund Husserl, 'n filosoof wat nie belangstel in die vrae vanuit die geskiedenis van filosofie nie. Eerder het Husserl geargumenteer dat alle filosofie die beskrywing van ervaring moet, en behoort te wees (vanwaar die fenomenologiese spreuk "na die dinge hulleself").Vir Heidegger beteken dit dat ervaring altyd belangrik is in die wêreld en veral ten opsigte van die moontlike maniere van bestaan. Waar Husserl verstaan dat alle bewussyn bedoeld is, word dit getransformeer in Heidegger se filosofie. Heidegger skep die gedagte dat alle ondervinding gegrond is in "sorg." Dit is die basis van Heidegger se "eksistensiële analise", soos hy dit ontwikkel het in Sein und Seit. Heidegger argumenteer dat om ervaring behoorlik te beskryf beteken dat die wese vir wie die sodanige beskrywing van waarde sal wees, gevind moet word. Hy stel dit dat die beskrywing van ervaring in verband gebring moet word met Dasein. Dasein is 'n Duitse woord wat "daar wees" of teenwoordigheid beteken. Soms word dit ook vertaal as "bestaan". Heidegger gebruik die konsep Dasein om te verwys na die ondervinding van bestaan (being) wat besonders is tot menswees.
Eerste inspirasie
Aanvanklik, in sy vroeë Freiburg jare, is hy geboei deur die skolastiek (Habitasie oor werk van die Middeleeuse filosoof Duns Scotus), Aristoteles, Kerkvaders en Kant. Daarna verskuif sy aandag na die fenomenologie (hy was immers die assistent van Husserl), wie se fenomenologiese metode 'n groot invloed uitoefen op sy denke. Tydens sy jare in Marburg het hy onder andere Plato, Augustinus, Martin Luther, Georg Wilhelm Friedrich Hegel, Friedrich Schelling en Søren Kierkegaard bestudeer. Ook sy kontak met die protestantse Marburgse teoloog Rudolf Bultmann was daar 'n groot invloed op sy denke.
Sein und Zeit
In 1927 verskyn Sein und Zeit (Syn en Tyd) waarin hy die fundamentele rol van die tydelikheid (gesien as die dood) van die menslike bestaan, sowel objektief as subjektief, ondersoek. Die boek is deel 1 van 'n mislukte en afgebroke projek. Hy fokus op die onlosmaaklike verbondenheid tussen die bestaan (In-der-Welt-sein en Geworfenheit) en hoe die mens vanuit sy noodsaak om sy eie bestaan te verstaan, homself op sy "eindige" toekoms rig en vanuit dié toekoms sy verlede interpreteer. In sy analise van die Dasein tree hy in debat met die groot filosowe en die wetenskap wat hy voel te kort skiet. Die gedagte oor menswees as Dasein, as in-der-Welt-sein, as Mitmensch-sein, as sein-sum Tode, opvatting oor die Niks, oor angs en dood, oor verworpenheid en Sorge is almal tot vandag toe basisbegrippe in die wysbegeerte.
Heidegger gebruik baie nuwe woorde en begrippe omdat die betekenis van standaard terme uit sy tyd hom nie bevredig nie. Daarom is enkele paragrawe van SuZ vir 'beginners' moeilik om te lees. Voorts het hy die werk vinnig geskryf terwyl die ingewikkeldheid van die saak die sinskonstruksies ook nie altyd eenvoudig gelaat het nie.
Metafisika
Met sy Freiburgse Antrittsrede (24 Julie 1929) Was ist Metaphysik trek Heidegger baie aandag, veral met die afsluitingsvraag wat hom sy hele lewe lank sou besighou: Warum ist überhaupt Seiendes und nicht vielmehr Nichts? (Waarom is daar hoegenaamd Syn en nie eerder Niks nie?). Origens dui hy in die toespraak aan dat hy die akademiese onderwys sou wil hervorm. Hy beveel aan dat studie weer 'n hernude aanvang moet vind in die denke van die 'ou Grieke', boonop moet daar 'n einde gemaak word aan die onsamehangende verskeidenheid van die afsonderlike vakke. Die rede beteken ook 'n breuk met SuZ omdat Heidegger hom nou minder uitlaat oor die individu en abstrakte beelde, maar die Existens (bestaan) op die voorgrond plaas. Hy rig hom meer op die konkrete gebeure as "die geskiedenis van die waarheid" en dan gebonde aan 'n gemeenskap: wat die Geschichtlichkeit (historisiteit) van die Dasein is.
Wesenlike waarheid
In sy lesings oor die wesenlike waarheid kom die pre-Sokratiese filosowe en Plato aan die orde. Hierin besin hy homself opnuut oor die wese van die waarheid. Wese word hier gebruik soos dit in die Griekse woord aletheia uitgedruk word: letterlik onverborgenheid. Daarby onthul hy die struktuur van die waarheid soos dit voorafgaan en vormgee aan die gangbare opvatting van waarheid. Van 'n ware uitspraak verwag ons duursaamheid en betroubaarheid, dat dit altyd akkuraat is en ons lewens ondersteun. Ons weet egter ook dat die werklikheid nooit totaal vasgevang kan word in een uitspraak daaroor nie. Daarvoor is dit altyd te ingewikkeld. Heidegger se uitgangspunt van die waarheid is die waarnemingsvermoë, byvoorbeeld as ons proe of ons sop genoeg sout bevat: die tong proe, die brein beoordeel en ons stel vas. Sulke uitsprake, maar ook in die wetenskappe, is moontlik op voorafgaande nuwighede, die waarheid daarvan word onthul maar word ook tegelykertyd verberg. Wat verberg word, kan deels onthul word, maar dan weer op dieselfde manier tog ook verbloemend wees. So sal daar nooit een definitiewe antwoord op elke vraag wees nie.
Met sy voordrag Vom Wesen der Wahrheit reis hy in die jare (1930-1932) deur die hele Duitsland. Hy beklemtoon daarin dat die wese van die waarheid, die vryheid is. Dit is die vryheid van die latere Syn, waardeur iets 'is' en mens 'n ware uitspraak oor gemaak kan word. Die denke oor die waarheid en die gids/Führer-aard wat hy in Plato se "grotvoorbeeld" ondersoek, val saam met die koms van die ander Führer, Adolf Hitler. Heidegger het 'n tydlank (van die einde van 1932 tot vroeg in 1934) in Hitler 'n soortgelyke gidsfunksie gesien, bedoelende die gids wat die "gevangenisse" in die grot na die lig lei.
Leier van 'n nuwe soort universiteit
In sy Rektoraatsvoordrag (27 Mei 1933: Die Selbstbehauptung der deutschen Universität) stel Heidegger dit dat hy homselff beskou as die Führer van 'n nuwe akademiese gemeenskap in die Nuwe Duitsland, 'n Kampfgemeinschaft op soek na die waarheid van die ou Grieke. Hy wys die studente op hul verbondenheid met "die volk" wat die draer is van die oorspronklike waarheid, en bind die studente nouer aan die volksgemeenskap deur middel van Arbeits-, Wehr-, und Wissensdienst. Hy sien hierin 'n grootse begin van 'n totaal nuwe tydperk waarin studente met wetenskaplikes saamwerk binne 'n egte akademiese gemeenskap soos hy reeds in sy Antrittsrede (1929) aangekondig het.
Kuns en "gelatenheid"
Nadat hy homself begin terugtrek het van die prakties-politieke gebeure (April 1934) rig hy homself onder andere op die wesensaard van die kuns (byvoorbeeld in Der Ursprung des Kunstwerkes, 1935), op die digkuns (veral in Hölderlin waarin hy 'n voortsetting van die oud-Griekse denke sien), op die denke van Hegel en veral van Friedrich Nietzsche, in uitvoerige lesings. Tydens die oorlogsjare keer hy ook weer terug na sy geliefde 'ou Grieke' met lesings oor Herakleitos, Anaximander en Parmenides. Die nogal rewolusionêre denke uit die begin van die dertigerjare het nou plek gemaak vir meer Gelassenheit (gelatenheid). In hierdie verband doen hy (onder andere in Brief über den Humanismus, 1947) afstand van die eksistensialisme soos dit deur Jean-Paul Sartre veral in Frankryk ontwikkel het. Heidegger vind Sartre se interpretasie van dele uit SuZ nie voldoende nie.
Emeritaat
Na sy aftrede in 1951 sit Heidegger sy werk voort. In seminare en lesings praat hy veral oor die wese van die tegniek (tegnologie), van "die ding", van bou en woon as wesensdeel van die Dasein. Hy waarsku teen die Seinsvergessenheit van die tegniek (tegnologie) - aanbidders wie hulle blind staar teen die konkrete en doenbare - en probeer self in sy geskrifte die wese, (as werkwoord gesien), van die "Syn" te toon. Die oorheersing van die uitdagende tegniek (tegnologie) sien hy as 'n gevaar, maar met Hölderlin stel hy hy dat: "Wo die Gefahr ist, wächst das Rettende auch" (Waar die gevaar is, groei die redding ook).
Heidegger het 'n onderhoud met Der Spiegel (31 Mei 1976) gehad wat eers 10 jaar na sy dood gepubliseer kon word ("Nur ein Gott kann uns retten"). Hierin distansieer Heidegger hom opnuut nie van sy denke en optrede as rektor in 1932/1934 nie, en hy waarsku ook weer teen die matelose wil tot mag wat die mens in die tegnologiese tyd opnuut wegvoer van die egte denke. Heidegger sien homself as 'n vernuwende denker wat deur sy terugkeer na die bronne van die oorspronklike Griekse denke, op die weg is na 'n "toekoms-in-waarheid".
Literatuur
Gesamtausgabe
Martin Heidegger, Gesamtausgabe (GA) (Versamelde Werke) verskyn sedert 1975 by Vittorio Klostermann/Frankfurt am Main. Daar word meer as 100 dele beplan.
Belangrikste werke
1927 Sein und Zeit, Gesamtausgabe Volume 2
1929 Kant und das Problem der Metaphysik, Gesamtausgabe Volume 3
1935 Einführung in die Metaphysik (1935, gepubliseer in 1953), Gesamtausgabe Volume 40
1936–8 Beiträge zur Philosophie (Vom Ereignis) (1936–1938, published 1989), Gesamtausgabe Volume 65
1942 Hölderlins Hymne »Der Ister« (1942, gepubliseer in 1984), Gesamtausgabe Volume 53
1949 Die Frage nach der Technik, in Gesamtausgabe Volume 7
1950 Holzwege, Gesamtausgabe Volume 5. Hierdie versameling sluit in Der Ursprung des Kunstwerkes (1935–1936)
1955–56 Der Satz vom Grund, Gesamtausgabe Volume 10
1955–57 Identität und Differenz, Gesamtausgabe Volume 11
1959 Gelassenheit, in Gesamtausgabe Volume 16
1959 Unterwegs zur Sprache, Gesamtausgabe Volume 12
Artikel vertaal uit Nederlands.
Eksterne skakels
- Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Martin Heidegger.